Kompaniya profili – bu StartupTalky tomonidan turli startaplar va tashkilotlar haqida tasdiqlangan ma’lumotlarni ulashish tashabbusi. Bu postdagi tafsilotlar Apple tomonidan ko‘rib chiqilgan va tasdiqlangan.
Gavjum shahar ko‘chasida yoki katta yo‘lda ketayotganingizda Apple logotipini darhol taniy olasiz. MacBook, iPad yoki iPhone’ni ko‘rsangiz, darhol ularning ortidagi brend bilan bog‘lanasiz. “Apple” nafaqat texnologik ustunlikka erishdi, balki butun dunyo e’tirofiga sazovor bo‘ldi va avlodlar uchun saqlanib qoladigan merosga ega bo‘ldi.
1997-yildan 2002-yilgacha kompaniyaning “O‘zgacha o‘ylang” shiori uning muvaffaqiyatini shakllantirishda muhim rol o‘ynadi. O‘sha paytda u hamma joyda nishonlanmagan bo‘lsa-da, kuchli raqobatli bozorda strategik bashoratni namoyish etdi. Garchi ko‘pchiligimiz Apple mahsulotlaridan foydalanadigan bo‘lsak-da, kamdan kam odam kompaniyaning kelib chiqishini yaxshi biladi. “Apple” qachon ish boshlagan va ilk kunlaridayoq uni qanday qabul qilishgan? U qachon shuhrat qozongan va nima tufayli bankrotlik yoqasiga kelib qolgan? Bunday favqulodda muvaffaqiyat bir kechada sodir bo‘lmaydi va uni takrorlash oson ham emas. Xo‘sh, muvaffaqiyatga erishish uchun Apple’ning sirli retsepti nima?
Apple – Kompaniya haqida batafsil
Apple haqida va uning faoliyati
Apple Inc. Kaliforniyaning Kupertino shahrida joylashgan bo‘lib, ko‘chma elektronika, dasturiy ta’minot va internet xizmatlari bo‘yicha jahon miqyosidagi yetakchi texnologiya kompaniyasidir. U shaxsiy kompyuterlar sotuvi bo‘yicha dunyoda to‘rtinchi o‘rinda, qiymati bo‘yicha ikkinchi o‘rinda, daromadi bo‘yicha eng yirik axborot texnologiyalari firmasi (2021-yilda 365,8 milliard dollar bilan) va ikkinchi yirik mobil telefon ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Amazon, Alphabet, Microsoft va Meta bilan bir qatorda Apple AQSHning axborot texnologiyalari sohasidagi “Katta beshlik” tarkibiga kiradi.
Apple turli xil hisoblash va aloqa qurilmalarini, shuningdek dasturiy ta’minot, xizmatlar, tarmoq yechimlari va periferiya qurilmalarini loyihalaydi, ishlab chiqaradi va sotadi. Uning mahsulotlari butun dunyo bo‘ylab onlayn do‘konlar, chakana savdo markazlari, bevosita savdo guruhlari, dilerlar va uchinchi tomon ulgurji sotuvchilari orqali tarqatiladi.
Apple’ning asosiy smartfon seriyasi bo‘lgan iPhone o‘zining maxsus iOS operatsion tizimida ishlaydi. Xuddi shunday, Mac kompyuterlari ham kompaniyaning shaxsiy kompyuterlar uchun mo‘ljallangan macOS tizimida ishlaydi.
Apple iPad iPadOS operatsion tizimi bilan ishlaydigan ko‘p funksiyali planshetlar seriyasidir. Kompaniyaning mahsulot portfeliga Apple TV, AirPods, Apple Watch, HomePod, Beats mahsulotlari, iPod touch va turli xil aksessuarlar, ham Apple brendi ostidagi, ham uchinchi tomon mahsulotlari kiradi.
AirPods – Apple’ning simsiz quloqliklari bo‘lib, Siri bilan uzluksiz ishlash uchun mo‘ljallangan. Apple Watch esa kompaniyaning aqlli soatlar liniyasidir. Bundan tashqari, Apple AppleCare, reklama, bulut xizmatlari, raqamli kontent va to‘lov yechimlari kabi xizmatlarni ham taklif etadi.
Apple – Sanoat
Jahon iqtisodiyoti COVID-19 pandemiyasi tufayli jiddiy tanazzulga uchradi, bunda elektronika ishlab chiqarish sektori eng ko‘p zarar ko‘rdi. 2020-yil mart oyida o‘tkazilgan IPC so‘roviga ko‘ra, butun dunyo bo‘ylab elektronika ishlab chiqaruvchilari va yetkazib beruvchilarining 40 foizi pandemiya iste’mol elektronikasiga eng katta ta’sir ko‘rsatishiga ishongan. Bundan tashqari, 24 foizi sanoat elektronikasi og‘ir oqibatlarga duch kelishini taxmin qilgan, 19 foizi esa avtomobil elektronikasi eng og‘ir zarar ko‘rishini bashorat qilgan.
Ushbu tarmoq elektron kompyuterlar, jumladan, asosiy kompyuterlar, noutbuklar, shaxsiy kompyuterlar, ish stansiyalari va dasturiy ta’minot xizmatlari, shuningdek, kompyuter periferiyalarini ishlab chiqarishni o‘z ichiga oladi. Bu sohadagi yirik kompaniyalar qatoriga Apple, Hewlett Packard Enterprise, Dell, IBM, Lenovo (Gonkong), ASUS (Tayvan) va Canon (Yaponiya) kiradi.
2021-yilda tarmoq bo‘yicha global birlik savdosi 340 millionga yetdi, bu o‘tgan yilga nisbatan 15 foizga ko‘p. O‘sish, ayniqsa, Yevropa, Afrika, Yaqin Sharq va Osiyo-Tinch okeani mintaqalaridan (Yaponiyadan tashqari) kuchli eksport hisobiga erishildi. Elektronika mahsulotlarini ishlab chiqarish xizmatlari bozorining 2021-2026 yillarga mo‘ljallangan prognoz davrida yillik o‘rtacha 9 foiz (CAGR) o‘sishi kutilmoqda.
“Apple”ning shiori: “O‘zgacha fikrlang.”
Apple – Asoschilari
Stiv Jobs, Ronald Ueyn va Stiv Voznyak 1976-yil 1-aprelda biznes shartnomasi sifatida Apple Computers kompaniyasiga asos solishdi.
Stiv Jobs
Stiv Jobs Apple va Pixar Animation Studios’ning hammuassisi va sobiq bosh direktori edi. 1972-yilda Kaliforniyaning Kupertino shahridagi Homestead o‘rta maktabini tugatgach, Jobs Oregon shtatining Portlend shahridagi Rid kollejiga o‘qishga kirdi. Biroq, u bir semestrdan so‘ng o‘qishni tashlab, falsafa va turli madaniyatlarni o‘rganishga qaror qildi.
Jobs texnologiyaga chuqur muhabbat qo‘ygan edi, bu esa uni o‘sha davrning yetakchi videoo‘yin kompaniyasi Atari Inc.da ishlashga undadi. Shu davrda u dizayner Stiv Voznyak bilan tanishdi va ular birgalikda Homebrew kompyuter klubining yig‘ilishlarida qatnasha boshladilar. 2011-yil 24-avgustda Jobs Apple’ning bosh direktori lavozimidan iste’foga chiqib, Direktorlar kengashi raisi lavozimini egalladi. U 2011-yil 5-oktyabrda vafot etdi.
Ronald Ueyn
Ronald G. Ueyn asosan Apple’ning asoschilari qatorida, kompaniyaning asosiy kuchlari bo‘lgan Stiv Jobs va Stiv Voznyak bilan birga tanilgan. Ueynning Apple bilan aloqasi qisqa muddatli bo‘ldi, u o‘nlab yillar davomida o‘yin avtomatlari va boshqa professional o‘yin qurilmalarini loyihalash va ishlab chiqarish bilan shug‘ullandi. Iste’dodli ixtirochi Ueyn ko‘plab muhim tushunchalar bo‘yicha o‘ndan ortiq AQSH patentiga ega.
Stiv Voznyak
O‘ttiz yildan ortiq vaqt davomida Stiv Voznyak Silikon vodiysining taniqli shaxsi va fidoyi xayriyachisi bo‘lib kelmoqda. Uning Apple’ning dastlabki qurilmalari – Apple I va II uchun innovatsion dizaynlari Macintoshning muvaffaqiyati va ommalashuvida muhim rol o‘ynadi.
1976-yilda Voznyak va Stiv Jobs Apple Computer Inc.ni tashkil etishdi va Apple I shaxsiy kompyuterini taqdim etishdi. Keyingi yili Voznyak Apple II ni taqdim etdi. Unda markaziy protsessor, klaviatura, rangli grafika va diskli yuritgich – o‘sha paytda inqilobiy hisoblangan xususiyatlar mavjud edi.
1985-yilda Apple’dan ketgach, Voznyak o‘z e’tiborini turli biznes va xayriya ishlariga, ayniqsa ta’limda kompyuterlardan foydalanishni targ‘ib qilishga qaratdi. U amaliy ta’limga urg‘u berdi va texnologiya orqali talabalarning ijodkorligini rag‘batlantirdi.
Apple – Startup hikoyasi
Stiv Jobs, Stiv Voznyak va Ronald Ueyn 1976-yilda Voznyakning qo‘lda yasagan shaxsiy kompyuteri Apple I ni sotish maqsadida Apple kompaniyasiga asos solishdi. Ushbu dastlabki model markaziy protsessor, tezkor xotira va asosiy matn-video chiplarni o‘z ichiga olgan asosiy plata sifatida sotilgan, biroq o‘rnatilgan klaviatura, monitor, korpus yoki boshqa inson interfeys qurilmalari mavjud emasdi.
Apple I 1976-yil iyulda 666,66 dollar narxda taqdim etildi. Apple tashkil topganidan bir necha hafta o‘tgach, Ronald Ueyn kompaniyani tark etishga qaror qildi. U 800 dollarlik to‘lovni qabul qildi, bu summa qirq yildan so‘ng taxminan 72 milliard dollarga teng bo‘lardi. Ueyn, shuningdek, birinchi Apple logotipini yaratgan edi, bu logotip 1977-yilda Rob Janoffning mashhur tishlangan olma ramzi bilan almashtirildi.
1977-yil 3-yanvarda Apple Computer Inc. rasman ro‘yxatdan o‘tkazildi. Apple I ga qiziqib qolgan Mayk Markkula yangi tashkil etilgan kompaniyaga muhim moliyaviy va biznes tajribasini taqdim etdi. Apple’ning uchinchi xodimi sifatida Markkula firmaning uchdan bir ulushini sotib oldi va Jobsni juda yosh va tajribasiz deb hisoblab, Maykl Skottni Apple’ning birinchi prezidenti va bosh direktori etib tayinladi.
Voznyakning keyingi ixtirosi Apple II 1977-yilda bozorga chiqarildi. Dunyodagi birinchi “qotil ilova” – VisiCalc elektron jadval dasturini qo‘llab-quvvatlashi tufayli Apple II Tandy va Commodore PET kabi bozor yetakchilaridan ustunlikka erishdi. Dasturning ofis uchun qulay funksionalligi foydalanuvchilarga Apple II ni tanlash uchun jiddiy sabab bo‘ldi, bundan tashqari u rangli grafikaning inqilobiy xususiyatini ham taqdim etdi. 1978-yilga kelib, Apple tegishli ofis maydoniga ega bo‘ldi, ko‘plab xodimlarni ishga oldi va Apple II ishlab chiqarish liniyasini yo‘lga qo‘ydi.
Keyingi yillarda Apple daromadi har to‘rt oyda ikki baravarga oshdi. 1977-yil sentyabridan 1980-yil sentyabrigacha yillik daromad 775 ming dollardan 118 million dollargacha o‘sdi, bu o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati 533 foizni tashkil etdi.
1980-yil 12-dekabrda Apple har bir aksiya uchun 22 dollardan birjaga chiqdi. Kompaniyaning 4,6 million aksiyasi deyarli bir zumda sotildi va 1956-yilda Ford Motor Company’dan beri o‘tkazilgan har qanday IPO dan ko‘ra ko‘proq mablag‘ jalb qildi. Eng yirik aksiyador Stiv Jobs bu taklifdan 217 million dollar daromad oldi, IPO esa bir kechada yana 300 kishini millionerga aylantirdi.
Stiv Jobssiz Apple
Stiv Jobs va Apple’ning uchinchi bosh direktori Jon Skalli o‘rtasidagi ziddiyat kuchayib borgan sayin, Jobs Skallini lavozimidan chetlatish uchun isyon uyushtirishga urindi. Biroq bu urinish muvaffaqiyatsizlikka uchradi va Apple boshqaruvi Skallining tarafini olib, Jobsni operatsion vakolatlaridan mahrum qildi. Shundan so‘ng Jobs Apple’ni tark etib, yuqori unumli ish stansiyalarini ishlab chiqarishga ixtisoslashgan NeXT kompaniyasiga asos soldi. Taxminan shu davrda Stiv Voznyak o‘z aksiyalarining aksariyatini sotdi va Apple noto‘g‘ri yo‘nalishda ketayotganidan xavotirlanib, kompaniyani tark etdi.
Jobssiz qolgan direktorlar kengashi Apple’ning yo‘nalishini, jumladan, mahsulot strategiyasi bo‘yicha qarorlarni ko‘proq nazorat qila boshladi. Ular qimmatroq Macintosh kompyuterlarini sotish orqali yuqori darajadagi mijozlarni nishonga olishni ma’qul ko‘rdilar – bu strategiyaga Jobs narxlarning oshishiga qarshi bo‘lgani uchun e’tiroz bildirgan edi. “55 yoki halokat” deb nomlangan rejaga ko‘ra, Macintosh II har bir birlik uchun kamida 55% foyda keltirishi lozim edi. Ushbu maqsadni amalga oshirish uchun Skalli Jobsning o‘rniga Jan-Lui Gasseni tayinladi.
Raqobatchilarga nisbatan yuqori narxlarga qaramay, Apple kompyuterlari afzal foydalanuvchi interfeysi kabi xususiyatlar bilan mijozlarni o‘ziga jalb qildi. 1991-yilda Apple System 7 operatsion tizimiga ega PowerBook noutbukini taqdim etdi. System 7 Macintosh operatsion tizimiga rang olib keldi va 2001-yilgacha, u OS X bilan almashtirilgunga qadar ishlatilishda davom etdi.
1990-yillar davomida Apple o‘z mahsulotlarini xilma-xillashtirish uchun harakat qildi. Gassée eMate va Newton MessagePad kabi innovatsion mahsulotlarni ishlab chiqishda muhim rol o‘ynadi va bu qurilmalar Apple’ni yangi cho‘qqilarga olib chiqishiga umid qildi.
Apple – Zaiflashish
Apple’ning “55 yoki halokat” strategiyasi o‘n yillik davomida arzon IBM klonlarining paydo bo‘lishi va Microsoft’ning bozorda hukmronligi kuchayishi bilan zaiflanib bordi. Mac’larda kuchli dasturiy ta’minot kutubxonasi mavjud bo‘lsa-da, ular cheklangan bo‘lib qolaverdi, Windows 3.0 esa arzon ommaviy kompyuterlarda mashhurlikka erishdi.
Bozordagi mavqeini tiklashga urinib, Apple yangi qurilmalar qatorini, jumladan Quadra, Centris va Performa’ni taqdim etdi. Performa maxsus hayot tarzi chakana sotuvchilari va universal do‘konlar uchun zaxira mahsuloti sifatida yaratilgan bo‘lib, bu Apple’ning pochta buyurtmasi va vakolatli dilerlar orqali an’anaviy tarqatish usulidan farq qilardi. Biroq, ushbu variantlar o‘rtasidagi farqlarning noaniq bo‘lishi mijozlarni chalkashtirib yubordi. O‘sha paytda Apple do‘konlari hali xarid tajribasini soddalashtirish uchun mavjud emas edi.
Apple, shuningdek, ko‘chma CD audio pleerlar, raqamli kameralar, karnaylar va televizorlar kabi turli xil mahsulotlarni sinab ko‘rdi, ammo ularning hech biri sezilarli muvaffaqiyatga erishmadi. Kompaniyaning aksiyalari narxi va bozor ulushi keskin tushib ketdi. Vaziyatni yanada murakkablashtirgan holda, bosh direktor Jon Skalli Intel protsessorlari o‘rniga System 7 ni IBM/Motorola PowerPC protsessorlariga o‘tkazishga katta mablag‘ sarfladi. Bu qadam teskari ta’sir ko‘rsatdi, chunki aksariyat dasturiy ta’minot Intel chiplari uchun moslashtirilgan va ular ham tejamkorroq edi.
Mahsulot liniyalaridan ko‘ngli to‘lmagan va PowerPC’ga o‘tishning qimmatligidan norozi bo‘lgan Apple boshqaruvi Skallini almashtirish to‘g‘risida qaror qildi. Uning o‘rniga 1980-yillardan beri kompaniyada ishlab kelgan nemis muhojiri Maykl Spindler tayinlandi. Biroq, Spindlerning faoliyati uzoqqa cho‘zilmadi va 1996-yilda uning o‘rnini Gil Amelio egalladi.
Amelio keskin o‘zgarishlarni, jumladan, keng ko‘lamli ishdan bo‘shatishlar va xarajatlarni qisqartirish choralarini joriy etdi. Ushbu sa’y-harakatlarga qaramay, uning rahbarligi davrida Apple aksiyalari 12 yillik eng past darajaga tushdi. 1997-yil fevral oyida Amelio Stiv Jobsning NeXT kompyuterini 429 million dollarga sotib olish to‘g‘risida hal qiluvchi qaror qabul qildi, bu Jobsning Apple’ga qaytishini anglatardi.
Apple qachon mashhur brendga aylandi?
Apple iPod’ni 2001-yilda taqdim etdi. Bu inqilobiy qurilma o‘sha davr uchun MP3-pleyerlar orasida ajoyib yutuq hisoblangan minglab musiqa treklarini saqlashga qodir 5 GB sig‘imli qattiq diskka ega edi.
2003-yilda Apple ikki yil oldin raqamli musiqa boshqaruvi yechimi sifatida taqdim etilgan iTunes dasturini to‘ldirish uchun iTunes Music Store’ni ishga tushirdi. O‘sha yili Windows’ga mos versiyasi ham taqdim etildi, bu esa global miqyosda tarqalishiga yo‘l ochdi. iTunes Music Store AQSH foydalanuvchilariga onlayn musiqa sotib olishning qonuniy va qulay usulini taqdim etdi. 2006-yilda u video kontentni ham o‘z ichiga olishi uchun iTunes Store deb qayta nomlandi.
2005-yilda Apple o‘z kompyuterlarini Intel protsessorlariga o‘tkazdi, bu ularga Windows’ni ishga tushirish imkonini berdi. Bu o‘zgarish Apple qurilmalarini, jumladan iMac va MacBook Pro‘larni Intel chiplari asosida standartlashtirdi.
2007-yilga kelib, Apple Computer Inc. o‘zining kengaygan mahsulot portfelini aks ettirish uchun rasman Apple Inc. nomini oldi. O‘sha yili iPhone sotuvga chiqarildi va dastlabki 30 soatda 270 000 dona sotildi hamda “Apple taqdirini o‘zgartiruvchi” unvoniga sazovor bo‘ldi.
iPhone, iPod Touch va iPad’ning taqdimoti katta muvaffaqiyat bilan kutib olindi. 2008-yil iyul oyida Apple App Store’ni ishga tushirdi, bu uchinchi tomon ishlab chiquvchilarga iPhone va iPod Touch uchun dasturiy ta’minot yaratish imkonini berdi. Bir oy ichida App Store orqali 60 million ilova sotildi va kunlik daromad 1 million dollarni tashkil etdi. iPhone’ning mashhurligi tufayli Apple dunyodagi uchinchi yirik mobil qurilmalar ishlab chiqaruvchisiga aylandi.
2010-yil oktyabr oyida Apple aksiyalari narxi rekord darajadagi 300 dollarga yetdi. 2011-yil 24-avgustda Stiv Jobs sog‘lig‘i bilan bog‘liq muammolar tufayli bosh direktor lavozimini tark etdi va Tim Kuk bu vazifani o‘z zimmasiga oldi. Jobs 2011-yil 5-oktyabrda vafot etdi, bu Apple uchun muhim davr va uning tarixida muhim burilish nuqtasini belgiladi.
Ushbu yo‘qotishlarga qaramay, Apple innovatsion texnologik innovatsiyalar bilan bozorda yetakchilik qilishda davom etdi.
Apple – Tasavvur va missiya
“Apple”ning maqsadi: “Innovatsion apparat, dasturiy ta’minot va xizmatlar orqali mijozlarga eng yaxshi foydalanuvchi tajribasini taqdim etish.”
Apple – biznes modeli
Apple mahsulot va xizmatlarni o‘z ichiga olgan ikki tomonlama biznes modeliga asoslanib faoliyat yuritadi. 2021-yilda kompaniya 365 milliard dollardan ortiq daromad oldi. Uning taqsimoti quyidagicha:
- iPhone sotuvi: 191,9 milliard dollar
- Aksessuarlar va qurilmalar: 38,3 milliard dollar (jumladan, AirPods, Apple TV, Apple Watch, Beats mahsulotlari, HomePod, iPod touch va boshqa aksessuarlar)
- Mac sotuvi: 35,2 milliard dollar
- iPad sotuvi: 31,86 milliard dollar
- Xizmatlar: 68,4 milliard dollar
Mahsulotlar
Apple’ning mahsulot turkumiga iPhone, Mac, iPad hamda AirPods, Apple Watch va boshqalar kabi turli xil kiyiladigan, uy va aksessuar qurilmalari kiradi.
Xizmatlar
Apple’ning xizmatlar biznesi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- Mijozlarga yordam va himoya rejalari: AppleCare+ va AppleCare himoya rejasi
- Raqamli kontent va striming: Apple’ning raqamli kontent do‘konlari va striming xizmatlari
- Bulutli xizmatlar: iCloud va tegishli takliflar
- Moliyaviy va obuna xizmatlari: Apple Arcade™, Apple News+, Apple Card™, Apple Pay (naqd pulsiz to‘lov tizimi) va boshqalar.
Apple va Investitsiyalar
Apple va Raqobatchilar
Apple Microsoft, Samsung, Lenovo, Dell, Sony, HP, Xiaomi, Asus, Huawei va Oppo kabi yirik texnologiya kompaniyalarining kuchli raqobatiga duch kelmoqda.
Apple – Kelajak rejalari
Apple har yili iyun oyida o‘zining global yillik dasturchilar anjumanini o‘tkazadi. 2022-yilgi asosiy ma’ruza 6-iyunga belgilangan. Bu tadbir kompaniyaning kuzda ishga tushiriladigan yangi avlod dasturiy ta’minotini e’lon qilish uchun maydon vazifasini bajaradi.
Apple’ning kelgusi innovatsiyalari orasida 7,5-8 dyuymli ekranga ega bukiladigan iPhone ustida ish olib borilayotgani va uni 2023-yilgacha chiqarishni rejalashtirishi haqida xabarlar bor. Bundan tashqari, Apple integratsiyalashgan protsessor, yuqori aniqlikdagi displeylar va Reality operatsion tizimiga ega interaktiv virtual reallik ko‘zoynaklari ustida ishlamoqda. Ushbu ko‘zoynak qo‘l harakatlari, sensorli panellar va ovozli buyruqlar orqali boshqariladi hamda taxminan 3000 dollarga sotilishi kutilmoqda. AR/VR qurilmasining 2023-yilda taqdim etilishi rejalashtirilgan.
Apple, shuningdek, M2 Pro va M2 Max protsessorlari bilan ishlaydigan 14 dyuymli va 16 dyuymli yangilangan MacBook Pro modellarini tayyorlamoqda. M2 Max 12 yadroli protsessor va 38 yadroli GPUga ega bo‘ladi. Yangi modellar 2023-yilda chiqarilishi mo‘ljallangan.
Avtomobilsozlik sohasida Apple’ning elektromobil loyihasi ko‘plab qiyinchiliklarga duch keldi. Biroq, mashhur Apple tahlilchisi Ming-Chi Kuo kompaniya shunchaki texnologik platforma taqdim etish o‘rniga, to‘liq avtonom avtomobilni ishlab chiqishga e’tibor qaratayotganini ta’kidlamoqda. Ushbu loyihaning 2023-2025-yillar oralig‘ida amalga oshirilishi kutilmoqda.
Zuhraxon Mansurova
Fikr bildirish