Uorren Baffet ulkan boylik bilan tug‘ilmagan, lekin u moliyaviy dunyo ichida ulg‘aygan. Uning otasi, Govard Baffet, dastlab fond bozorida broker bo‘lib ishlagan, keyinchalik esa kongressmen bo‘lgan. Ammo Baffetning aksiyalarga bo‘lgan qiziqishi shunchaki oilaviy meros emas – u yoshligidanoq biznes, raqamlar va pul ishlashning shaydosi edi.
Ko‘pchilik bolalar vaqtini o‘yin bilan o‘tkazgan bir paytda, Baffet pul qanday ishlashini tushunishga harakat qilardi. Atigi yetti yoshida u kutubxonadan “Ming dollar ishlashning ming yo‘li” nomli kitobni oldi va pulni faqat ishlash, sarflash emas, balki uni ko‘paytirish yo‘llarini izlashga qiziqib qoldi. Bu oddiy qiziqish emasdi – u o‘smirligidayoq bir necha kichik bizneslarni yuritayotgan, har bir dollarni tejab, hatto mustaqil ravishda soliq deklaratsiyalarini to‘ldirayotgan edi.
Baffetning hikoyasi omad yoki meros haqida emas – bu qiziquvchanlik, sabr va moliyani boshqalardan yaxshiroq tushunishga bo‘lgan cheksiz ishtiyoq haqida. U bolalikda oddiy saqich sotishdan tortib, dunyoning eng buyuk investorlaridan biriga aylanishigacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tdi. Va muvaffaqiyat berilmasligi, balki mehnat bilan quriladi, degan haqiqatni tasdiqladi.
Bolalik va ilk tadbirkorlik
Uorren Baffet 1930-yilda, Buyuk Depressiya avj olgan paytda Nebraska shtatining Omaha shahrida tug‘ilgan. U pul sanashni bilgan paytidanoq uni ko‘paytirish yo‘lini izlardi. Atigi olti yoshida u o‘zining birinchi kichik biznesini boshladi – saqichlarni sotib olib, ularni ozgina foyda bilan qayta sotardi. Ko‘p o‘tmay, u eshikma-eshik yurib Coca-Cola sotishni boshladi va har bir savdodan qancha daromad olish mumkinligini diqqat bilan hisoblab bordi.
O‘n bir yoshida Baffet birinchi investitsiyasini amalga oshirdi. U jamg‘argan pullari bilan Cities Service kompaniyasining uchta aksiyasini 38 dollardan sotib oldi. Narx 27 dollargacha tushib ketganda u qo‘rqib ketdi, ammo aksiyalarni ushlab turishga qaror qildi. Bir muddat o‘tib, narx 40 dollargacha ko‘tarilgach, aksiyalarni sotib, kichik foyda oldi. Biroq, keyinchalik aksiyalar narxi 200 dollargacha oshganini bilib, shoshqaloqlik qilganini tushundi. Bu tajriba unga investitsiyaning eng muhim qoidalaridan birini – sabrli bo‘lishni o‘rgatdi.
Baffet bunga qanoat qilmadi. Maktab yillarida ham u doim qo‘shimcha pul topish yo‘llarini izlardi. U gazetalar tarqatib, oyiga 175 dollar ishlab topardi, bu esa ba’zi o‘qituvchilarining maoshidan ham yuqori edi. Shuningdek, golf to‘plari, pochta markalarini sotar va avtomobillarni yuvib, qo‘shimcha daromad qildi. 1945-yilda u do‘sti bilan 25 dollarga ishlatilgan pinbol avtomatini sotib olib, uni mahalliy sartaroshxona ichiga joylashtirdi. Oradan bir necha oy o‘tib, bu avtomat yetarlicha daromad keltira boshladi va ular yangi avtomatlar sotib olib, biznesni kengaytirdi. Oxir-oqibat, butun biznes 1,200 dollarga sotildi – bu esa boshlang‘ich investitsiyadan juda katta daromad edi.
Baffet allaqachon o‘smir yoshida haqiqiy tadbirkor kabi fikrlay boshlagan. 16 yoshga kelib, u 5,000 dollardan ortiq mablag‘ jamg‘argan – bu o‘sha paytda uchun juda katta summa edi. U pul qanday qilib to‘g‘ri qarorlar orqali ko‘payishi mumkinligini mukammal tushuna boshlagandi. Boshqa bolalar sportchi yoki kino yulduzi bo‘lishni orzu qilayotgan paytda, Baffet boylik yaratish haqida o‘ylardi.
Ta’lim va dastlabki martaba
Biznes va investitsiyadagi erta muvaffaqiyatlariga qaramay, Uorren Baffet uzoq muddatli muvaffaqiyat uchun bilim muhim ekanini tushundi. Biroq uning ta’lim yo‘li oddiy bo‘lmadi. 16 yoshida u Pensilvaniya universitetining Uorton biznes maktabiga o‘qishga kirdi, ammo u bu yerdan unchalik ta’sirlanmadi. Baffetning fikricha, professorlar nazariyaga haddan tashqari e’tibor qaratib, amaliy investitsiyalar haqida yetarlicha o‘rgatishmasdi. Shuning uchun ikki yildan so‘ng Nebraska universitetiga o‘tib, o‘qishni shu yerda tamomladi.
O‘ziga ishonchi baland bo‘lgan Baffet keyingi bosqich sifatida Garvard biznes maktabiga hujjat topshirdi, lekin kutilmaganda rad javobini oldi. Bu uning uchun kamtarinlik sabog‘i edi, ammo u tushkunlikka tushmadi. Baffet boshqa imkoniyatlarni qidirdi va tez orada o‘zining sevimli investitsiya ustozlaridan biri – Benjamin Gremning Kolumbiya universitetida dars berayotganini bilib qoldi. U eng yaxshi ustozdan o‘rganish istagida Kolumbiya biznes maktabiga hujjat topshirdi va qabul qilindi.
Kolumbiyada Baffet nihoyat izlagan bilimini topdi. Benjamin Grem – “qiymat investitsiyasi”ning otasi – unga hayotidagi eng muhim qoida: tezkor foydani quvlamaslik, balki kompaniyaning haqiqiy qiymatiga e’tibor qaratish kerakligini o‘rgatdi. Gremning mashhur “bahosi kam bo‘lgan aksiyalarni sotib olib, uzoq muddat ushlab turish” strategiyasi Baffetning kelajakdagi investitsiya uslubiga asos bo‘ldi. Baffet darslarda a’lo natijalar ko‘rsatdi, Gremga bo‘lgan hurmati shu darajada oshdiki, keyinchalik uni otasidan keyingi hayotiga eng katta ta’sir ko‘rsatgan inson deb atadi.
1951-yilda o‘qishni tamomlagach, Baffet to‘g‘ridan-to‘g‘ri Gremning investitsiya firmasida ishlashni xohladi. Ammo garchi u iqtidorli bo‘lsa ham Grem uni darhol ishga qabul qilmadi, ko‘proq tajriba orttirishni tavsiya qildi. Baffet Omahaga qaytib, otasining brokerlik firmasida ishladi, shu vaqt davomida bizneslarni chuqur tahlil qilish va investitsiya strategiyasini yanada takomillashtirishga e’tibor qaratdi.
1954-yilda Baffet nihoyat o‘zi istagan imkoniyatga ega bo‘ldi – Grem uni Nyu-Yorkdagi Graham-Newman Corp kompaniyasiga ishga taklif qildi. Ustozining yonida ishlash davomida investitsiyaning qat’iy tamoyillarini o‘rgandi, Gremning aksiyalarni bozor tendensiyalaridan emas, balki ularning moliyaviy quvvati asosida tanlash uslubini o‘zlashtirdi. Bu tajriba uning hayotini o‘zgartirdi, lekin Baffet tez orada o‘zining investitsiyaga bo‘lgan yondashuvi faqat raqamlar emas, balki kompaniyaning kelajakdagi salohiyatini tushunish bilan bog‘liq ekanini angladi.
1956-yilda Grem nafaqaga chiqqach, Baffet Omahaga qaytib, yangi reja tuzdi – investitsiya firmasini yaratib, boshqalarning pullarini boshqarishni boshlashga qaror qildi. U ofissiz, yirik mijozlarsiz va atigi bir necha investorlarga ega bo‘lsa ham, o‘z metodining ishlashini isbotlashga qat’iy kirishdi. Shu paytdan boshlab, u dunyoning eng boy va eng hurmatga sazovor investorlaridan biriga aylangan martabasini boshlagan edi.
Investitsiyaviy hamkorliklarini yaratish
Gremning kompaniyasida ishlagan vaqtida Uorren Baffet muhim bir narsani angladi – u Gremning qat’iy formulaga asoslangan yondashuvi bilan to‘liq rozi emas edi. Grem faqat raqamlarga e’tibor qaratgan bo‘lsa, Baffet biznesning o‘zi va yetakchilari kimligini tushunish ham muhim deb hisoblagan.
Omahaga qaytgach, Baffet Buffett Partnership Ltd.’ni ishga tushirdi, bunda sodda, biroq samarali strategiyadan foydalandi: oila a’zolari va do‘stlarining pullarini birlashtirib, chuqur tadqiqot va uzoq muddatli istiqbol asosida investitsiya qilish.
Dastlab odamlarni ishontirish oson emas edi. Ko‘pchilik 26 yoshli, Omahadan chiqqan yosh investorning bozorni yengishi mumkinligiga shubha bilan qarardi. Ammo Baffetning boshqalardan ajralib turadigan eng muhim jihati bor edi – natijalar. Uning investitsiyalari doim fond bozori o‘sishidan yuqori daromad keltirgan va bu haqda gap-so‘zlar tarqalgan sayin, unga qo‘shilishni istagan investorlar soni ortib bordi. 1960-yillarning boshlariga kelib, Baffet millionlab dollarlik aktivlarni boshqarayotgan va ajoyib investor sifatida obro‘ qozongan edi.
Baffetning investitsiya falsafasi oddiy edi: buyuk bizneslarni sotib olish, ularni uzoq muddat ushlab turish va vaqt o‘z ishini qilishiga imkon berish. Ko‘plab investorlar tez foyda olish uchun aksiyalarni sotib olib, doimiy ravishda sotsa, Baffet sabr va intizomga tayanardi. Uning hamkorliklari tez rivojlandi. U eng katta qadamini tashlagan – Berkshire Hathaway’ni qo‘lga kiritganida – Baffet allaqachon boylik orttirgan edi.
Bu esa uni barcha davrlarning eng buyuk investorlaridan biriga aylantiradigan yo‘lning boshlanishi bo‘ldi.
Berkshire Hathaway’ning sotib olinishi va o‘zgartirilishi
1960-yillarning boshlariga kelib, Uorren Baffet o‘z investitsiya hamkorliklari orqali kuchli obro‘ga ega bo‘lib ulgurgan edi. Ammo uning investor sifatidagi eng muhim burilish nuqtasi o‘sha paytda noto‘g‘ri qaror bo‘lib tuyulgan – Berkshire Hathaway nomli qiynalgan tekstil kompaniyasining aksiyalarini sotib olishi bo‘ldi.
Berkshire Hathaway Nyu-Englandda joylashgan inqirozga yuz tutgan tekstil korxonasi edi. O‘sha davrda AQShdagi tekstil sanoati tanazzulga yuz tutayotgan, ko‘pchilik investorlar bunday kompaniyaga pul tikishni hatto o‘ylab ham ko‘rishmasdi. Ammo Baffet kompaniya aksiyalari bozorda kam baholanayotganini payqadi. Uning narxi past edi, lekin moliyaviy hisobotlarga qaraganda, kompaniyaning real aktivlari bozor tan olgan qiymatdan ancha yuqori edi. Bu imkoniyatni sezgan Baffet aksiyalarni sotib ola boshladi.
1964-yilda Baffet kompaniya bosh direktori Siburi Stanton bilan uchrashdi. Stanton Baffetga aksiyalarini qayta sotib olish taklifini berdi, har bir aksiya uchun $11.50 narxni taklif qildi. Baffet bunga rozi bo‘ldi, lekin rasmiy taklif xati kelganida, aksiyalar narxi atigi $11.375 qilib ko‘rsatilgan edi. Shunday kichik hiyla Baffetni shu darajada g‘azablantirdiki, u aksiyalarni sotish o‘rniga kompaniyani to‘liq egallashga qaror qildi.
1965-yilda Baffet Berkshire Hathaway ustidan to‘liq nazoratni qo‘lga oldi, ammo tez orada katta xatoga yo‘l qo‘yganini tushundi. Tekstil sanoati o‘layotgan, saqlab qolishning iloji yo‘q edi. U bankrotlikka yuz tutayotgan sanoatni saqlashga urinib vaqt yo‘qotish o‘rniga, Berkshire Hathaway’ni butunlay boshqacha yo‘nalishga burishga qaror qildi.
Baffet kompaniyani investitsiya vositasi sifatida ishlata boshladi va tekstildan foyda kelishini kutish o‘rniga, kapitalni daromadli bizneslarga yo‘naltirdi. Uning eng birinchi to‘g‘ri qarorlaridan biri sug‘urta kompaniyalariga investitsiya qilish bo‘ldi. U National Indemnity va GEICO kompaniyalarini sotib oldi, chunki sug‘urta bizneslari odatda mijozlardan oldindan katta miqdorda pul yig‘ib, to‘lovlarni faqat yillar o‘tib amalga oshiradi. Bu esa “float” deb ataladigan kapitalni yaratadi va Baffet bu mablag‘dan yangi investitsiyalar qilish uchun foydalana boshladi.
Berkshire Hathaway holding kompaniyasi sifatida ishlay boshlagach, Baffet dunyoning eng muvaffaqiyatli bizneslariga sarmoya yo‘naltirdi. U Coca-Cola, American Express, The Washington Post va keyinchalik Apple kabi kompaniyalarning aksiyalarini sotib oldi. Baffetning rahbarligi ostida Berkshire Hathaway inqirozga uchragan tekstil fabrikasidan multi-milliard dollarlik imperiyaga aylandi, va bu uning haqiqiy iqtidori oddiy aksiyalar tanlash emas, balki boshqalar muvaffaqiyatsizlik deb bilgan joyda imkoniyat ko‘rish ekanini isbotladi.
Shunday qilib, oddiygina firibgarlikka qarshi qasos sifatida boshlangan jarayon tarixdagi eng katta investitsiya muvaffaqiyatlaridan biriga aylandi.
Investitsiya falsafasi va mashhur strategiyalar
Uorren Baffetning investitsiya falsafasi soddalik, sabr va uzoq muddatli fikrlashga asoslangan. Ko‘plab investorlar qisqa muddatli bozor tendensiyalarini oldindan bashorat qilishga yoki tez o‘sayotgan aksiyalarga sarmoya kiritishga harakat qilsa, Baffet har doim buyuk bizneslarni sotib olib, ularni o‘n yillar davomida ushlab turishga e’tibor qaratgan.
Uning strategiyasi Benjamin Gremning qiymat investitsiyasi tamoyillariga asoslangan, ammo vaqt o‘tishi bilan Baffet o‘ziga xos yondashuvini shakllantirdi. Faqatgina raqamlar va kam baholangan aksiyalarni izlash bilan cheklanmay, u biznesning sifati, rahbariyati va uzoq muddatli salohiyatiga katta e’tibor beradi.
Baffetning eng mashhur tamoyillaridan biri “sotib ol va ushlab qol” strategiyasidir. U aksiyalarni doimiy ravishda sotib olib, sotishga ishonmaydi. Balki, u ishonadigan bizneslarga sarmoya kiritib, ularni yillar davomida, hatto bozor inqirozlari paytida ham ushlab turadi. U “Eng afzal investitsiya strategiyasi – aktivlarni umrbod saqlash”, deb aytgandi.
Uning falsafasining yana bir muhim qismi faqat tushunadigan sohalarga investitsiya qilishdir. Baffet juda murakkab yoki oldindan bashorat qilib bo‘lmaydigan sohalardan, masalan, kriptovalyutalar yoki yuqori spekulyativ texnologik startaplarga investitsiya qilishdan tiyiladi. Buning o‘rniga, barqaror, yaxshi boshqariladigan va kundalik hayotda muhim bo‘lgan mahsulot va xizmatlarni taqdim etuvchi kompaniyalarga e’tibor qaratadi.
Baffet “Boshqalar ochko‘z bo‘lganda qo‘rqing, boshqalar qo‘rqayotganida ochko‘z bo‘ling” qoidasiga amal qiladi. U bozor tushkunlikka tushganida, investorlar qo‘rqib aksiyalarini sotayotgan paytda ularga arzon narxda sarmoya kiritadi. Bu strategiya unga eng yirik va daromadli investitsiyalarni amalga oshirishga yordam berdi. Masalan, u moliya inqirozi paytida Coca-Cola, American Express va Bank of America kabi kompaniyalarning ulushlarini arzon narxlarda sotib olgan.
Baffetning muvaffaqiyati shuni isbotlaydiki, investitsiya qilish murakkab bo‘lishi shart emas. Uning falsafasi yaxshi bizneslarni sotib olish, sabrli bo‘lish va qisqa muddatli bozor shovqinlariga e’tibor bermaslikka asoslangan. Aynan shu tamoyillarga rioya qilib, u Berkshire Hathaway’ni tarixdagi eng muvaffaqiyatli kompaniyalardan biriga aylantirdi va dunyoning eng boy odamlari qatoriga kirdi.
Shaxsiy hayot va xayriyalar
Dunyodagi eng boy insonlardan biri bo‘lishiga qaramay Uorren Baffet har doim hayratlanarli darajada oddiy va kamtar hayot kechirgan. Ko‘pgina milliarderlar hashamatli yaxta, shaxsiy samolyot va ulkan qasrlarga ega bo‘lsa, Baffet hali ham 1958-yilda atigi $31,500 ga sotib olgan Omaha (Nebraska) shahridagi uyida yashaydi. U McDonald’sdan oddiy nonushta qilish, mashinasini o‘zi haydash va hatto smartfonsiz yashashni afzal ko‘radi. Baffet uchun baxt pul sarflashda emas, balki o‘zi yoqtirgan ish bilan shug‘ullanish – investitsiya va aqlli moliyaviy qarorlar qabul qilishda.
Baffet 1952-yilda Suzan Tompson bilan turmush qurgan va ularning uch nafar farzandi bor: Syuzi, Govard va Piter. Ular keyinchalik alohida yashay boshlagan bo‘lsa ham, Suzan 2004-yilda vafot etguniga qadar do‘stona munosabatni saqlab qolishgan. Keyinchalik Baffet Suzan unga yillar oldin tanishtirgan Astrid Menks bilan turmush qurgan.
Baffetning eng ajralib turadigan jihatlaridan biri boylikka bo‘lgan munosabatidir. U pulni shunchaki jamg‘arish uchun emas, balki dunyoni yaxshiroq qilish uchun ishlatish kerak deb hisoblaydi. 2006-yilda u boyligining deyarli barchasini xayriya qilishini e’lon qildi, bu esa uni tarixdagi eng saxovatli filantropchilardan biriga aylantirdi. Ko‘pgina xayriyalar Bill & Melinda Gates fondiga yo‘naltirilgan, fond global sog‘liqni saqlash, qashshoqlikni kamaytirish va ta’lim sohalariga e’tibor qaratadi.
2010-yilda Baffet Bill va Melinda Geyts bilan birga “The Giving Pledge” (Berish va’dasi) tashabbusini boshladi, tashabbus milliarderlarni o‘z boyliklarining kamida yarmidan ko‘prog‘ini xayriya qilishga undaydi. Bugungi kunga kelib, Ilon Mask, Mark Sukerberg va Makkenzi Skott kabi dunyoning eng boy insonlari ushbu tashabbusga qo‘shilgan.
Baffet har doim farzandlariga juda katta meros qoldirish ularning o‘z mehnati bilan muvaffaqiyat qozonish motivatsiyasini yo‘qotishiga sabab bo‘lishi mumkin, deb hisoblagan. Shu sababli, u bolalariga qulay hayot kechirish uchun yetarlicha mablag‘ ajratgan, lekin ularga ishlash zaruriyatini yo‘qotadigan darajada ko‘p boylik qoldirmagan. U bir marta shunday degandi: “Bolalarim hayotda xohlagan narsasiga erisha olishi uchun yetarli, ammo harakatsiz qolib ketishi uchun ortiqcha bo‘lmagan boylik berishni istayman.”
Hatto xayriya faoliyatida ham Baffet o‘zining investitsiya tamoyillariga rioya qiladi. Xayriyalar bir martalik yirik sovg‘alar emas, balki uzoq yillar davomida samarali ishlatiladigan mablag‘lar shaklida tarqatiladi.
Uorren Baffetning shaxsiy hayoti va xayriya ishlari shuni ko‘rsatadiki, boylik shaxsiy hashamat emas, balki hayotga mazmun baxsh etish, dunyoga ijobiy ta’sir ko‘rsatish vositasidir. U milliardlab dollar mablag‘ga ega bo‘lsa ham, oddiy hayot tarzini saqlab qolgan, aqlli investitsiyalar qilgan va saxovat bilan boyligini boshqalar bilan bo‘lishgan.
Xulosa
Uorren Baffetning oddiy Coca-Cola sotuvchi qiziquvchan boladan dunyoning eng buyuk investorlaridan biriga aylanishi shuni isbotlaydiki, muvaffaqiyat bilim, sabr va intizom orqali quriladi. Ko‘plab milliarderlar singari u ham innovatsion kashfiyot yaratmagan yoki inqilobiy kompaniya asos solmagan –shunchaki investitsiya san’atini mukammal o‘zlashtirdi va uzoq muddatli fikrlashni ustuvor ko‘rdi.
Moliya inqirozlari paytida ham xotirjam qolish va boshqalar muvaffaqiyatsizlik deb bilgan joyda imkoniyat ko‘rish qobiliyati uni tarixdagi eng boy odamlardan biriga aylantirdi.
Ammo, ehtimol, Baffetning eng katta yutug‘i uning boyligi emas, balki xayriya qilishga bo‘lgan sadoqatidir. Uning hayoti haqiqiy muvaffaqiyat faqat dollarlar bilan emas, balki jamiyatga ta’sir bilan o‘lchanishini o‘rgatadi.
Moliyaviy erkinlik va boylik orzusida yurgan har bir inson uchun Baffetning hikoyasi ilhom manbaidir. Muvaffaqiyat uchun omad yoki maxsus imtiyoz bilan tug‘ilish shart emas – qiziquvchanlik, intizom va boshqacha fikrlashga jur’at yetarli. Baffetning o‘zi buni juda aniq ifodalagan: “Siz qilishingiz mumkin bo‘lgan eng yaxshi investitsiya – o‘zingizga qilgan investitsiyadir.”
Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva
Fikr bildirish