Dastlabki elektr transport vositalari (EV) davrida Ilon Mask Xitoyning Tesla bilan raqobatlashish qobiliyatini ochiqchasiga inkor etgan edi. Maskdan tashqari ko‘plab g‘arb sanoat yetakchilari Xitoy avtomobil ishlab chiqaruvchilari texnologiya, innovatsiya va sifat jihatidan global brendlar bilan bellashish uchun yetarli darajada emas deb hisoblashgan. Ammo 2025-yilga kelib manzara butunlay o‘zgardi.
Xitoyning elektr avtomobil sanoati nafaqat rivojlanmoqda, balki u Tesla’ni sotuvlar, batareya texnologiyasi va global ekspansiya bo‘yicha ortda qoldirmoqda. BYD, NIO, XPeng va Li Auto kabi kompaniyalar endi shunchaki yangi raqobatchilar emas: ular Tesla’ning dunyo miqyosidagi eng katta tahdidiga aylandi. Bundan tashqari Tesla qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Ilon Mask yaqinda Tesla aksiyalari qiymatining pasayishi sababli $52 million yo‘qotdi. Yevropa Xitoyning EV bozoridagi ustunligidan xavotirlanib, avtomobillariga yuqori bojlar joriy qila boshladi. Endi elektr transport vositalari bozoridagi kurash faqat innovatsiya haqida emas – bu omon qolish masalasiga aylanmoqda.
Maskning dastlabki masxarasi: hammasi qanday boshlandi?
Xitoy elektr transport vositalari bozoriga ilk bor kirganida Mask bundan hayratlanmagan edi. 2011-yilda u Xitoy avtomobil ishlab chiqaruvchilari Tesla bilan raqobatlasha olishi haqidagi fikrni kulgiga oldi va Xitoy sifatli elektr avtomobillar ishlab chiqarish qobiliyatiga ega emasligini ta’kidladi. O‘sha paytda uning shubhalari asossiz emas edi. Xitoyning ilk elektr avtomobillari arzon, ishonchsiz va past texnologiyali deb hisoblangan. Mamlakatning avtomobil sanoati asosan g‘arb texnologiyalariga tayanar va mahalliy brendlar xalqaro e’tirofga erishishda qiynalar edi.
Ammo Xitoy kutilganidan ham kattaroq rejaga ega edi. Hukumat elektr transport vositalari ishlab chiqarishni milliy ustuvor yo‘nalishga aylantirdi, katta subsidiyalar, soliq imtiyozlari va mahalliy avtomobil ishlab chiqaruvchilarga xorijiy brendlardan ustunlik beruvchi siyosatlar joriy etdi. Tesla premium EV bozorida yetakchilik qilishda davom etayotgan bir paytda, Xitoy kompaniyalari tezkor texnologik rivojlanish va ishlab chiqarish jarayonlarini mukammallashtirish bilan shug‘ullanmoqda edi.
Xitoyning EV inqilobi
2010-yillarning o‘rtalariga kelib, Xitoy g‘arb texnologiyalarini nusxalovchi mamlakatdan elektr transport vositalari innovatsiyasida global yetakchiga aylana boshladi. Tesla’ni shunchaki taqlid qilish o‘rniga, Xitoy avtomobil ishlab chiqaruvchilari o‘zlarining yuqori samarali elektr avtomobillarini yaratishni boshladi, batareya texnologiyasi, avtonom haydash tizimlari va sun’iy intellektga katta sarmoya kiritdi. BYD, NIO va XPeng kabi kompaniyalar endi Tesla’ni quvib yetishga urinayotgan emas, balki yangi sanoat standartlarini belgilayotgan o‘yinchilarga aylandi.
Bu strategiyaning natijalari 2023-yilda yaqqol ko‘rindi. BYD dunyoning eng yirik elektr avtomobil sotuvchisiga aylanib, bir yil ichida uch milliondan ortiq avtomobil yetkazib berdi. Xitoy esa 5,26 milliondan ortiq elektr transport vositasini eksport qilib, global EV bozorining yetakchisiga aylandi. Endi Xitoy avtomobillari shunchaki arzon emas, balki ilg‘or sun’iy intellekt, avtonom haydash imkoniyatlari va Tesla’dan uzoqroq ishlovchi batareyalar bilan jihozlangan texnologik ilg‘or mahsulotlar edi.
Yevropaning xavotiri: Xitoy EV’lariga qarshi tariflarning oshirilishi
Xitoy avtomobil ishlab chiqaruvchilarining tezkor muvaffaqiyati nafaqat Tesla’ni larzaga soldi, balki butun Yevropani ham hayratga tushirdi. BYD, MG va NIO kabi brendlar Germaniya, Fransiya va Buyuk Britaniyada Tesla va Volkswagen’dan ancha arzon narxlarda elektr avtomobillar sotishni boshladi. Yevropa avtomobil ishlab chiqaruvchilari esa allaqachon yuqori ishlab chiqarish xarajatlari bilan kurashayotgan bir paytda, bu narx bilan raqobatlasha olishning deyarli imkoni yo‘q edi.
Mahalliy avtomobil sanoatining xavf ostida qolayotganidan cho‘chigan Yevropa Ittifoqi zudlik bilan choralar ko‘rdi. 2024-yil oktabr oyida u Xitoy hukumatining o‘z avtomobil kompaniyalariga ortiqcha subsidiyalar ajratib, global bozorni egallashga harakat qilayotganini ta’kidlab, Xitoyning elektr avtomobillariga 35 foizgacha tarif joriy qildi. Ushbu tariflar Yevropaga oqib kelayotgan arzon Xitoy elektr avtomobillarini sekinlashtirish va mahalliy brendlarning bozor ulushini yo‘qotishining oldini olish uchun joriy qilindi.
Biroq, Xitoyning EV bozoridagi ustunligini cheklash oson emas. Tariflar kuchga kirgan bo‘lsa ham, Xitoy avtomobil ishlab chiqaruvchilari Janubi-Sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq va Lotin Amerikasiga kirib, o‘z ta’sir doirasini kengaytirishda davom etmoqda. Shu sababli, ko‘plab mutaxassislar bu proteksionistik choralar Xitoyning elektr transport vositalari sanoatidagi yuksalishini to‘xtata oladimi yoki yo‘qligini shubha ostiga qo‘ymoqda.
Tesla inqirozi: Maskning $52 milliard yo‘qotishi va savdolarning pasayishi
Xitoyning elektr transport vositalari bozorni egallab olayotgan bir paytda, Tesla o‘z tarixidagi eng og‘ir yillardan birini boshdan kechirmoqda edi. Kompaniya Yevropa va AQSh kabi asosiy bozorlarda talabning keskin tushib ketishini kuzatdi. Xitoy va G‘arb avtomobil ishlab chiqaruvchilari o‘rtasidagi raqobat kuchayib, xarajatlarning ortishi Tesla uchun avvalgi o‘sish sur’atlarini saqlab qolishni qiyinlashtirdi.
2025-yil yanvariga kelib, Tesla’ning Yevropadagi avtomobil ro‘yxatga olish ko‘rsatkichlari o‘tgan yilga nisbatan 45 foizdan ko‘proq pasaydi. Germaniya, Fransiya, Norvegiya va Buyuk Britaniya kabi yirik bozorlarda Tesla arzonroq va yuqori texnologiyali Xitoy EV’lariga o‘z o‘rnini boy berayotgandi. Savdolarning bunday pasayishi Ilon Maskning shaxsiy boyligiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatdi va Tesla aksiyalarining qiymati tushib ketishi natijasida u $52 milliard yo‘qotdi.
Mask dastlab Xitoyning tahdidini ahamiyatsiz deb bilgan edi, ammo 2024-yil boshlariga kelib, u o‘z fikrini o‘zgartirdi. U Xitoy avtomobil ishlab chiqaruvchilari jiddiy raqobatchiga aylanganini tan oldi va agar savdo to‘siqlari bo‘lmasa, ular global bozorni egallashi mumkinligini ta’kidladi. Biroq, bu fikrga kelganiga qaramay, Tesla hali ham EV bozoridagi yangi raqobat sharoitiga moslashishda qiyinchiliklarga duch kelmoqda.
EV bozoridagi kurashning kelajagi: Kim g‘alaba qozonadi?
Tesla va Xitoyning elektr avtomobil ishlab chiqaruvchilari o‘rtasidagi raqobat hali tugaganicha yo‘q. Xitoyning EV sanoati yangi hududlarga kengayib, texnologiyasini yanada takomillashtirishda davom etadi. Tariflar va savdo to‘siqlari joriy etilganiga qaramay, Xitoy brendlari o‘z strategiyalarini moslashtirib, tezkor rivojlanishini saqlab qolayotganini isbotlamoqda.
Tesla hamon kuchli brend bo‘lib qolmoqda, ammo raqobatda ustunlikni saqlab qolish uchun tezroq innovatsiya qilishiga to‘g‘ri keladi. Kompaniya arzonroq modellar ishlab chiqish, avtonom haydash texnologiyasini yaxshilash va batareya unumdorligini oshirish ustida ishlamoqda. Biroq, bosim tobora kuchaymoqda va Tesla’ning bozordagi hukmronligi endi kafolatlanmagan.
Shu bilan birga, Yevropa va AQSh Xitoyning kengayishini sekinlashtirish uchun yanada qat’iy proteksionistik siyosatlarni joriy etishi ehtimoli yuqori. Ammo, Xitoyning batareya ta’minot zanjiri va xomashyo bozoridagi ustunligi hisobga olinsa, bu harakatlar faqat vaqtinchalik himoya chorasi bo‘lishi mumkin, lekin uzoq muddatli yechim emas.
Xulosa
Yillar oldin Ilon Mask Xitoyning EV sanoatini masxaralagan edi. Bugun esa Xitoy elektr avtomobillari Tesla’ni sotuv bo‘yicha ortda qoldirmoqda, Yevropaga jiddiy tahdid solmoqda va global avtomobil bozorini o‘zgartirmoqda. Tesla hali ham yirik o‘yinchi, ammo uning hech qanday raqobatsiz hukmronlik qiladigan kunlari ortda qoldi. Endi savol Xitoyning EV’lari muvaffaqiyat qozona oladimi yoki yo‘qmi emas, balki Tesla tezkor o‘zgarayotgan elektr transport vositalari bozorida omon qolish uchun yetarlicha moslasha oladimi yoki yo‘qmi, degan masalaga aylandi.
Raqobat kuchaygani sari, iste’molchilar bundan faqat foyda ko‘radi—innovatsiyalar tezlashadi, narxlar tushadi va texnologiya yaxshilanadi. Ammo Tesla uchun bu kurash aniq—moslashish yoki Mask ilgari mensimagan kompaniyalar tomonidan ortda qoldirilish xavfiga duch kelish.
Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva
Fikr bildirish