Hammasi qanday boshlangan edi: Yuz yil avval, deyarli har bir Amerika dorixonasida gazlangan ichimlik sotadigan avtomat bor edi. Aynan shu davrda jahonga mashhur gazli ichimliklar paydo bo‘ldi, jumladan, Doktor Pepper. Bu ichimlikni yoqtirgan muxlislar tez-tez dorixonalarga kelib, farmatsevtlar tayyorlagan shirin ichimlikni ichishardi. Biroq, farmatsevtlar bundan qanday naf ko‘rgani hamon noma’ligicha qolmoqda.
Ko‘p yillar oldin tarkibida karbonat angidrid gazi bo‘lgan mineral suv (sodali suv deb ham ataladi) sog‘liqqa foydali xususiyatlarga ega deb hisoblanardi. Shifokorlar uni ovqat hazm qilish muammolari, bosh og‘rig‘i, charchoq va boshqa alomatlardan aziyat chekayotgan bemorlar uchun dori sifatida tavsiya qilishardi. Soda dori hisoblanganligi sababli, farmatsevtlar ichimlik tarkibi ustida tajribalar o‘tkazishda davom etdilar. Jon Pemberton ana shunday olimlardan biri edi.
Jorjiyalik Jon Pemberton kollejda tibbiyot ilmini o‘rganib, asosiy e’tiborini kimyoga qaratdi. Jon tibbiyot sohasidagi yutuqlari uchun turli mukofotlarga sazovor bo‘ldi va o‘z dorixonasini ochdi. Mamlakatda fuqarolar urushi boshlanguniga qadar Pembertonning hayoti benuqson kechayotgan edi.
1862-yilda Jon Pemberton Konfederatsiya armiyasiga qo‘shilib, Jorjiya uchinchi otliq batalyonining birinchi leytenanti bo‘ldi. 1865-yilda Kolumbda dushman armiyasi bilan bo‘lgan jangda bir necha joyidan yaralangan Pemberton urushdan qaytdi va shu bilan birga uning hayotida yangi sahifa ochildi.
Jon Pemberton umrining oxirigacha fuqarolar urushida olgan og‘ir yaralardan aziyat chekdi. Og‘riqni yengish uchun Jon dastlab morfiydan foydalandi, ammo keyinchalik unga qaramlikdan qo‘rqib, kokainga o‘tdi. Farmatsevt sifatida Pemberton morfin xususiyatlarini yaxshi bilardi va kokainning o‘sha davr uchun standart narx va sifatga ega ekanligini tushunardi. Olim aspirindan ham samarali foydalanishga erishdi.
Pemberton og‘riqni kamaytirish uchun turli dorivor moddalar bilan tajribalar o‘tkazdi va oxir-oqibat muvaffaqiyatli formula yaratdi. U gazlangan suv, kola yong‘og‘i, kokain va vinoni aralashtirib, “Pemberton’s French Wine Coca” deb nomlangan ichimlik tayyorladi. Kokain qo‘shilgan bu vino Fransiyada mashhur bo‘ldi va Pemberton undan katta foyda oldi.
Bir muddat o‘tgach, olim vinoni shakar siropi bilan almashtirdi va keyinchalik kokain eng kuchli giyohvand modda sifatida taqiqlandi. Olim formulani yana o‘zgartirishga majbur bo‘ldi. Ushbu tarixiy o‘zgarishlardan so‘ng biz hozir Coca-Cola deb ataydigan ichimlik paydo bo‘ldi. Coca-Colaning eng birinchi stakani 1886-yil 8-mayda taqdim etildi. Birinchi yili Pemberton kuniga o‘rtacha to‘qqizta ichimlik sotdi, har bir stakan narxi 5 sent edi.
Bugungi kunda ingrediyentlar ro‘yxati qat’iy sir saqlansa-da, asl formulada kofein uchun koka barglari va kola yong‘oqlari ekstraktlari qo‘shilgani ma’lum. Nomning kelib chiqishi ana shu ikki tarkibiy qismning birikmasiga asoslangan. Doktor Pembertonning hamkori va hisobchisi Frenk M. Robinson ismni qo‘sh “C” harfi bilan yozish reklamalarda yaxshiroq ko‘rinishini ta’kidlagan. Shu bois, u o‘zining noyob dastxatini aks ettiruvchi, bugungi kungacha saqlanib qolgan logotipni yaratgan.
Ichimlikning shuhrati butun mamlakat bo‘ylab yoyildi. Biroq, Jon Pemberton bundan mamnun emasdi. Olim kokain qaramligidan halokat yoqasiga kelib qolgandi. 1888-yilda moliyaviy qiyinchiliklar tufayli u Coca-Colaga egalik huquqini bankir Asa Griggs Kandlerga sotishga majbur bo‘ldi. Pemberton kompaniyaning rahbarlaridan biri bo‘lib qolishni istagan bo‘lsa-da, bu rejasini amalga oshira olmadi.
Jon Pemberton 1888-yil 16-avgustda vafot etdi. Kandler bilan tuzgan bitimi oqibatida, uning xotini va yagona o‘g‘li hech narsasiz qolishdi. Charli Pemberton otasining kompaniyasini qaytarib olish uchun kurash olib bordi, biroq bunga erishа olmadi.
Coca-Cola kompaniyasining rasman tashkil etilishi: Coca-Cola kompaniyasi 1892-yilda Asa Kandler tomonidan rasman ta’sis etilgan. Ko‘p o‘tmay, Coca-Cola Jorjiya shtatidan tashqariga chiqib, butun mamlakat bo‘ylab tez tarqaldi. 1895-yilga kelib, Coca-Cola AQShning barcha shtatlarida sotila boshlandi. 1919-yilda kompaniya Ernest Vudruffga sotildi. Vudruffning o‘g‘illari kompaniyani uzoq yillar davomida boshqarishni davom ettirib, uni yirik xalqaro brendga aylantirdilar. Coca-Cola kompaniyasi 1919-yilda KO belgisi ostida Nyu-York fond birjasida rasman ro‘yxatdan o‘tkazildi.
Coca-Colaning xalqaro kengayishi: Coca-Colaning birinchi eksporti 1899-yilda Kubaga yo‘naltirilgan. Biroq brendning xalqaro kengayishi faqat 1920-yillarda boshlandi. Ikkinchi jahon urushi paytida Coca-Cola prezidenti Robert Vudruff butun dunyo bo‘ylab joylashgan amerikalik harbiy xizmatchilarga vatanni eslatadigan ta’m berishni istadi. U kompaniya hisobidan Yevropa va Tinch okeani jangovar harakatlar maydonlaridagi turli bazalarga Coca-Cola yetkazib berishga va’da berdi. Coca-Cola mahsulotlarining kirib kelishi xalqaro talabni oshirdi. Dunyo bo‘ylab odamlar Amerika madaniyatini boshdan kechirishni orzu qilganlari sababli, Coca-Cola butun dunyo bo‘ylab idishlarga quyuvchi kompaniyalar va distribyutorlar bilan hamkorlik o‘rnatishni boshladi. Bugungi kunda brend 200 dan ortiq mamlakat va hududda faoliyat yuritmoqda.
Ilk raqobat: Dastlabki yillarda Coca-Cola kuchli raqobatga duch keldi. Darhaqiqat, 1800-yillarning oxiri va 1900-yillarning boshi yangi salqin ichimliklar ishlab chiqarish uchun eng faol davr bo‘ldi. Bu kompaniyalarning ba’zilari o‘z faoliyatini to‘xtatdi yoki boshqa yirik kompaniyalar tomonidan sotib olindi. Biroq, bu brendlarning ko‘pchiligi bugungi kunda ham yangi brendlar sifatida mavjud bo‘lib, bozorning juda kichik qismini egallaydi.
Coca-Cola tarixida uning eng asosiy raqobatchilari Pepsi va Dr Pepper bo‘lib kelgan. Ular ham Coca-Cola bilan deyarli bir davrda yaratilgan (Pepsi 1898-yilda va Dr Pepper 1885-yilda). Vaqt o‘tishi bilan bu uch gigant ko‘plab kichik ichimlik ishlab chiqaruvchi kompaniyalarni o‘z tasarrufiga oldi. Misol uchun, Vernor’s Ginger Ale, Hires Root Beer va Royal Crown Cola hali ham mavjud, biroq hozirda Dr Pepper kompaniyasiga tegishli.
Coca-Cola tizimi – global franchayzing tarqatish tarmog‘i: Coca-Cola kompaniyasining butun dunyo bo‘ylab tez sur’atlarda kengayishi uning noyob franchayzing tarqatish tizimi (Coca-Cola tizimi nomi bilan tanilgan) bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Bu tizim 1889-yildan buyon amalda. Coca-Cola sirop konsentratini ishlab chiqaradi va uni butun dunyo bo‘ylab turli idishga quyish zavodlariga sotadi. Ushbu tizim kompaniyaga ko‘plab mustaqil idishga quyish zavodlarini boshqarish zaruratidan qochgan holda, o‘zining maxfiy retseptini nazorat qilish imkonini beradi.
Coca-Cola tizimi – global franchayzing tarqatish tarmog‘i: Coca-Cola kompaniyasining butun dunyo bo‘ylab tez sur’atlarda kengayishi uning noyob franchayzing tarqatish tizimi (Coca-Cola tizimi nomi bilan tanilgan) bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Bu tizim 1889-yildan buyon amalda. Coca-Cola sirop konsentratini ishlab chiqaradi va uni butun dunyo bo‘ylab turli idishga quyish zavodlariga sotadi. Ushbu tizim kompaniyaga ko‘plab mustaqil idishga quyish zavodlarini boshqarish zaruratidan qochgan holda, o‘zining maxfiy retseptini nazorat qilish imkonini beradi.
Coca-Cola tizimi kuniga 2,2 milliard porsiya Coca-Cola ishlab chiqaradigan 950 dan ortiq shishalash zavodlari tarmog‘idan iborat. Har bir shishalovchi faqat oldindan belgilangan hududda faoliyat yuritishga imkon beruvchi shartnomaga ega. Bu bir xil mahsulotni sotuvchi bir nechta kompaniyalar o‘rtasidagi raqobat ehtiyojini kamaytiradi.
Ushbu distribyutorlar ishlab chiqarish va tarqatish jarayonining barcha jihatlarini, jumladan siropni gazlangan suv va shirinlashtirgichlar bilan aralashtirish, tayyor mahsulotni bankalar yoki shishalarga qadoqlash hamda Coca-Cola-ni supermarketlar, savdo avtomatlari, restoranlar va kinoteatrlarga yetkazib berishni o‘z ichiga oladi. Coca-Cola asosiy siropni ishlab chiqarsa-da, franchayzing kompaniyalari o‘z hududlaridagi favvora ichimliklari biznesini ham nazorat qiladi.
Ushbu modeldan istisno Shimoliy Amerika bozori hisoblanadi, bu yerda Coca-Cola kompaniyasi shishalash va tarqatish operatsiyalarining katta qismiga bevosita egalik qiladi. Qo‘shma Shtatlardan tashqarida Coca-Cola o‘zining turli shishalash kompaniyalarini birlashtirish jarayonini rag‘batlantirishda davom etdi. Vaqt o‘tishi bilan Coca-Cola Coca-Cola tizimidagi ko‘plab kompaniyalarning bir foizlik ulushini sotib oldi.
Coca-Cola tizimi tarqatish tarmog‘ining 40 foizini tashkil etuvchi beshta mustaqil shishalash hamkorlari:
• Coca-Cola FEMSA (Lotin Amerikasi)
• Coca-Cola Europacific Partners, plc (G‘arbiy Yevropa, Avstraliya, Tinch okeani va Indoneziya)
• Coca-Cola HBC AG (Sharqiy Yevropa)
• Swire Beverages (Osiyo va Shimoliy Amerikaning ayrim qismlari)
Coca-Cola mahsulotlari evolyutsiyasi
Kokaindan voz kechish: 19-asr oxirida bozorda kakao asosidagi ko‘plab ichimliklar mavjud edi. O‘sha paytda kokain va afyun kabi narkotik moddalar butunlay qonuniy bo‘lib, tez-tez tibbiy maqsadlarda ishlatilardi. Coca-Cola tayyorlashda koka barglari ishlatilgani sababli, ichimlik tarkibida oz miqdorda kokain bo‘lishi mumkin edi.
Vaqt o‘tishi bilan, jamiyat bu moddalarning giyohvandlikka olib kelishi haqida xabardor bo‘ldi va Coca-Cola kompaniyasiga bu narkotik moddani tarkibidan chiqarib tashlashga bosim o‘tkazildi. Coca-Cola kompaniyasi 1929-yilga kelib kokainni butunlay yo‘q qilgunga qadar, ishlab chiqarishda uning manbalarini bosqichma-bosqich bartaraf etish choralarini ko‘rdi.
Yangi Coca-Cola: 1985-yil 23-aprelda Coca-Cola kompaniyasi butun dunyoni hayratda qoldirgan katta tavakkalchilikka qo‘l urdi. Ular o‘zlarining jahonga mashhur salqin ichimliklarining tarkibini o‘zgartirishlarini e’lon qilishdi. Ulkan muvaffaqiyatga qaramay, kompaniya asosiy raqobatchisi Pepsi oldida o‘z mavqeini yo‘qotayotgan edi. Pepsining muvaffaqiyati faqat AQSh bilan cheklanib qolmadi. Ular ilgari kirib bo‘lmas deb hisoblangan bozorlarga ham tezda kirib bordi. Sovuq urush avjiga chiqqan paytda Pepsi Sovet Ittifoqida ruxsat etilgan birinchi G‘arb mahsulotiga aylandi.
So‘rovlar va ta’m sinovlari natijalariga ko‘ra, iste’molchilar Pepsi-Colaning shirinroq ta’mini afzal ko‘rishadi. Shu sababli, Coca-Cola raqobatbardoshlikni oshirish uchun o‘z tarkibini qayta ishlay boshladi. Coca-Cola veb-saytida aytilishicha, ularning maqsadi “Coca-Cola brendini va uning kola toifasini o‘zining eng yirik bozori – AQShda qayta jonlantirish” edi. Ta’m sinovlari davomida 200 mingga yaqin mijozdan ijobiy fikr-mulohazalar olingach, yangi kola bozorga chiqarildi.
Mahsulotning yangi versiyasiga jamoatchilik juda salbiy munosabat bildirdi. Afsuski, “Coca-Cola” mijozlarining asl brendga bo‘lgan bog‘liqligini noto‘g‘ri baholadi. Katta norozilik namoyishlari uyushtirildi va kompaniya minglab g‘azablangan odamlarning telefon qo‘ng‘iroqlari hamda xatlari bilan to‘lib-toshdi. Qarshilik shunchalik kuchli ediki, kompaniya bozorga chiqqanidan bor-yo‘g‘i 79 kundan so‘ng eski formulaga qaytishga va uni Coca-Cola Classic deb qayta nomlashga majbur bo‘ldi.
Ushbu ma’lumotlar Coca-Cola kompaniyasining bozor ulushi 1970-yildan 1990-yilgacha tez o‘sganini va keyinchalik pasayganini ko‘rsatadi.
Coca-Cola Zero Sugar: 2021-yil iyul oyida yangi retsept e’lon qilinganidan so‘ng, Coca-Cola 2021-yil avgustda Qo‘shma Shtatlarda Coca-Cola Zero Sugarning qayta ishlangan versiyasini taqdim etdi. Yangilanish shakar va kaloriyasiz ichimlik ta’mini yaxshilashga qaratilgan edi. Qayta ishlab chiqilgan mahsulot 2021-yil sentyabrda Kanada bozoriga kirib keldi.
Shirinlashtiruvchi modda yuqori fruktozali makkajo‘xori siropi bilan almashtirildi: An’anaga ko‘ra, Coca-Cola formulasida asosiy shirinlashtiruvchi modda sifatida shakarqamish shakari ishlatilishi talab qilingan. 1970-yillarda AQShda makkajo‘xori yetishtirish sezilarli darajada ko‘paydi. Bu esa makkajo‘xori narxining keskin pasayishiga olib keldi. Bundan tashqari, makkajo‘xori AQSH hukumati tomonidan katta miqdorda subsidiyalangani sababli, yuqori fruktozali makkajo‘xori siropi kabi shirinlashtiruvchilar yanada arzonlashdi. Bu yuqori fruktozali makkajo‘xori siropi kabi shirinlashtiruvchilarni yanada arzonlashtirdi.
Xarajatlarni kamaytirish maqsadida Coca-Cola 1980-yillarda shakarqamish shakarini asta-sekin yuqori fruktozali makkajo‘xori siropi bilan almashtira boshladi. Bu jarayon taxminan 5 yil davom etdi.
Hozirgi kunda dunyoning ba’zi mintaqalarida Coca-Cola ishlab chiqarishda shakarqamish shakari hali ham qo‘llaniladi. Bunga eng yorqin misol Meksikada ishlab chiqariladigan Coca-Coladir. Coca-Colaning bu turi hali ham shakarqamish shakaridan tayyorlanadi. Ba’zi tanqidchilarning fikricha, “Meksika koksi” asl formulaga ko‘proq o‘xshash ta’mga ega.
1935-yilda Coca-Cola ishlab chiqarishda ishlatiladigan glitserin manbasini o‘zgartirgandan so‘ng kosher sifatida sertifikatlangan. U dastlab mol yog‘idan olingan, ammo keyinchalik o‘simlik asosidagi versiya bilan almashtirilgan. Biroq, 1980-yillarda shirinlashtiruvchi yuqori fruktozali makkajo‘xori siropiga almashtirilganda, uning kosher maqomi bekor qilindi. Bugungi kunda yahudiylar ko‘p yashaydigan bozorlarda ishlab chiqaruvchilar Kosher sertifikatini olish uchun Pasxa bayramida yuqori fruktozali makkajo‘xori siropini vaqtincha almashtiradilar.
Retsept va ta’m bo‘yicha innovatsiyalar: 1985-yilda “New Coke” kompaniyasining muvaffaqiyatsizligiga qaramay, Coca-Cola kompaniyasi klassik Coca-Cola bilan bir qatorda yangi ta’mlarni joriy etish orqali o‘z mahsulotlari assortimentini doimiy ravishda kengaytirib bormoqda.
Iste’molchilarning shakar va kofein miqdori haqidagi xavotirlarini bartaraf etish uchun kompaniya 1982-yilda shakar iste’moliga e’tibor qaratadigan parhez versiyasini ishga tushirdi. Buning ortidan 1983-yilda kofeinsiz variant taqdim etildi, bu kofein iste’molini cheklamoqchi bo‘lganlar uchun muqobil variant bo‘ldi.
Coca-Cola o‘zining birinchi yirik varianti – Coca-Cola Cherryni 1985-yilda taqdim etdi. Bu ta’m katta muvaffaqiyat qozondi va bugungi kunda ham mashhurligini saqlab qolmoqda. Yillar davomida limon, laym, vanil, apelsin, zanjabil, dolchin va qahva kabi boshqa eksperimental ta’mlar joriy etildi. Ushbu innovatsiyalarning ko‘pchiligi mintaqaviy afzalliklarga moslashish va global auditoriyaga madaniy jihatdan ilhomlangan ta’mlarni taqdim etishga qaratilgan.
Coca-Cola’ning o‘sish strategiyasi: barqaror kengayish kelajagini yaratish: ichimliklar sanoatida global yetakchi bo‘lgan Coca-Cola global bozorlarning o‘zgaruvchan dinamikasiga moslashgan holda o‘z yetakchilik mavqeini saqlab qolishga qaratilgan mustahkam va istiqbolli o‘sish strategiyasini ishlab chiqdi. Aniq belgilangan yo‘nalishlar orqali kompaniya o‘z faoliyatini qayta yo‘naltirishga, optimallashtirishga va iste’molchilarning o‘zgaruvchan talablariga moslashtirishga intilmoqda.
Coca-Cola’ning o‘sish strategiyasi: barqaror kengayish kelajagini yaratish: ichimliklar sanoatida global yetakchi bo‘lgan Coca-Cola global bozorlarning o‘zgaruvchan dinamikasiga moslashgan holda o‘z yetakchilik mavqeini saqlab qolishga qaratilgan mustahkam va istiqbolli o‘sish strategiyasini ishlab chiqdi. Aniq belgilangan yo‘nalishlar orqali kompaniya o‘z faoliyatini qayta yo‘naltirishga, optimallashtirishga va iste’molchilarning o‘zgaruvchan talablariga moslashtirishga intilmoqda.
Eksponensial o‘sish: Coca-Cola’ning eng istiqbolli imkoniyatlaridan biri rivojlanayotgan mamlakatlarda joylashgan, u yerda iste’mol qilinadigan ichimliklarning atigi 30 foizi tijorat usulida ishlab chiqariladi, rivojlangan bozorlarda esa bu ko‘rsatkich 70 foizni tashkil etadi. Ushbu hududlarda dunyo aholisining 80 foizi istiqomat qilishini hisobga olsak, o‘sish salohiyati juda katta.
Coca-Cola gazlanmagan ichimliklar turkumidagi o‘z mavqeini mustahkamlashni maqsad qilgan. Kompaniya gazli ichimliklar bozorida yetakchi o‘ringa ega bo‘lsa-da, ta’mli suvlar, ichishga tayyor choylar va sog‘liqqa foydali ichimliklar kabi segmentlarda raqobatchilardan ortda qolmoqda. Turli bozorlarga moslashtirilgan mahsulot innovatsiyalariga sarmoya kiritish orqali Coca-Cola ushbu hududlarda tez rivojlanayotgan ichimliklar bozorining kattaroq ulushini egallashni rejalashtirmoqda.
Brend portfelini optimallashtirish: Sifat miqdordan ustun: Coca-Cola o‘zining keng portfelini mustahkamlash orqali strategik o‘zgarishni amalga oshirdi. Alohida brendlar soni 400 tadan 200 tagacha qisqartirildi, bu esa kompaniyaga kamroq, kuchliroq “asosiy brendlar”ga e’tibor qaratish imkonini berdi. Ushbu yondashuv resurslarni yanada samarali taqsimlash va global miqyosda aks sado beradigan ta’sirchan, yaxlit marketing kompaniyalarini yaratish imkoniyatini ta’minlaydi.
Tarmoqli tashkilot: Operatsion mukammallikka erishish: O‘sish strategiyasining bir qismi sifatida Coca-Cola “tarmoqli tashkilot” yaratish uchun o‘z faoliyatini qayta tashkil etmoqda. Ushbu innovatsion model kompaniyaga global izchillikni saqlab qolgan holda bozorning o‘ziga xos ehtiyojlarini qondirish imkonini beradi. Ijodiy, media, ijtimoiy va ishlab chiqarish funksiyalarini birlashtirish orqali Coca-Cola moslashtirilgan kompaniyalarni tezda joriy qilishi va turli bozorlarda muvaffaqiyatli tashabbuslarni kengaytirishi mumkin.
Raqamli ustuvorlikka ega marketing: Chuqur aloqalar o‘rnatish: Coca-Cola o‘zining marketing strategiyasini an’anaviy televideniyega asoslangan kompaniyalardan “raqamli ustuvorlik yondashuvi”ga o‘zgartirdi. Raqamli reklama xarajatlari ikki baravardan ko‘proqqa oshib, 2019-yildagi 30 foizdan 2023-yilda 60 foizga yetdi. Ushbu o‘zgarishning markazida kompaniyaga kontent ishlab chiqarishni kengaytirish va shaxsiylashtirilgan iste’molchi tajribalarini taqdim etish imkonini beruvchi “StudioX” ilg‘or raqamli ekotizimini yaratish turadi.
Innovatsiya asosiy tayanch: Innovatsiya Coca-Cola’ning o‘sish strategiyasining asosiy tayanchi bo‘lib qolmoqda. Kompaniya yangi mahsulotlar va loyihalarni ishga tushirish sur’atlarini jadallashtirishga, ishlab chiqarishni 2020-yilga nisbatan 40 foizga oshirishga e’tibor qaratmoqda. Innovatsiyalarga bunday intizomli yondashuv mahalliy tajribalarga urg‘u beradi, bu esa Coca-Cola kompaniyasiga butun dunyoda muvaffaqiyatli mahsulotlarni tezda sinab ko‘rish, takomillashtirish va ko‘lamini kengaytirish imkonini beradi. Yangi mahsulot ishlab chiqarishni iste’molchilarning xohish-istaklari va paydo bo‘layotgan tendensiyalarga moslashtirish orqali Coca-Cola o‘z takliflarini tez rivojlanayotgan bozorda dolzarb va raqobatbardosh bo‘lib qolishini ta’minlaydi.
Raqamli transformatsiya: Coca-Cola operatsion samaradorlikni oshirish va ma’lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish uchun keng qamrovli raqamli transformatsiyani amalga oshirmoqda. Kompaniyaning 2024-yilda e’lon qilingan Microsoft bilan besh yillik hamkorligi bu yo‘lda muhim qadam bo‘ldi. 1,1 milliard dollarlik ushbu sarmoya Coca-Cola kompaniyasining bulutli texnologiyalar va generativ sun’iy intellektni joriy etishni tezlashtiradi, global operatsiyalarda unumdorlik va innovatsiyalarni rag‘batlantiradi.
Ushbu hamkorlik orqali Coca-Cola jarayonlarni takomillashtirish, resurslardan samarali foydalanish va yangi o‘sish imkoniyatlarini yaratishga intilib, raqamli davrda o‘zining raqobatbardoshligini ta’minlashni maqsad qilgan.
Daromad o‘sishini boshqarish: Ma’lumotlarga asoslangan optimallashtirish: Coca-Cola kompaniyasining “Daromad o‘sishini boshqarish (RGM)” strategiyasi yuqori qiymatli daromad manbalarini aniqlash va iste’molchilar talabini qondirish uchun mahsulot takliflarini optimallashtirishga qaratilgan. Ilg‘or tahlillardan foydalanib, kompaniya bozor tendensiyalariga mos ravishda narxlash, qadoqlash va mahsulot strategiyalarini takomillashtiradi. Ma’lumotlarga asoslangan yondashuv Coca-Cola kompaniyasiga turli bozorlarda uzoq muddatli o‘sishni ta’minlagan holda iste’molchilar xulq-atvorining o‘zgarishlariga moslashish imkonini beradi.
Reklamaning kuchi – Coca-Cola mashhur nomga aylandi
Coca-Cola kompaniyasining ko‘p yillik muvaffaqiyatining muhim qismi uning innovatsion marketing va reklama kompaniyalariga e’tibor qaratganida bo‘ldi. 2020-yilda Coca-Cola dunyoning eng kuchli brendlari ro‘yxatida 6-o‘rinni egalladi. Bu yutuq bir kunda qo‘lga kiritilmadi. Ko‘p yillar davomida Coca-Cola marketing va reklama sohasida yangi g‘oyalarni ishlab chiqish va joriy etish uchun tinimsiz mehnat qilishga majbur bo‘ldi.
Reklamaning qo‘shgan asosiy hissasi: Asa Griggs Kandler dastlabki davrlardanoq reklamaga katta miqdorda mablag‘ sarflagan. Uning dastlabki reklama byudjeti 11 000 dollarni tashkil etgan (hozirgi kunda 300 000 dollardan ortiqqa). 1900-yilga kelib byudjet o‘n baravarga oshib, 100 ming dollarga yetdi, 1910-yilga kelib esa 1 million dollarga ko‘tarildi.
Yangi brend paydo bo‘lganda katta reklama byudjetlari juda muhim hisoblanadi. Kompaniyalar o‘sib borgan sari, odatda reklama byudjetlarini qisqartiradilar, chunki ko‘pchilik iste’molchilar brendni tanib oladi. Biroq, Coca-Cola o‘z raqobatchilari ustidan ustunlikni saqlab qolishda davom etdi. 2023-yilda kompaniya reklama va marketingga, jumladan, televideniye reklamalari, bosma reklama, homiylik va boshqa targ‘ibot materiallariga 5 milliard dollar (daromadining 10% dan ortig‘i) sarfladi.
Brend va insoniy aloqalarga e’tibor qaratish: Coca-Cola’ning reklama sohasidagi muvaffaqiyati ko‘p jihatdan uning brendini qanday taqdim etishiga bog‘liq. Asl mahsulotga e’tibor qaratish o‘rniga, ular brendni insonning shaxsiyatining bir qismiga aylantirish va do‘stlikni ta’kidlash tuyg‘usiga urg‘u beradilar. Ularning reklamalari odamlarni o‘zlarini yaxshi his qilishlari va bu tajribaning bir qismi bo‘lishni xohlashlari uchun mo‘ljallangan.
Insoniy aloqa brend g‘oyasining muhim qismi hisoblanadi. Buning yorqin misoli 1971-yildagi “Hilltop” reklamasi bo‘lib, unda turli madaniyat vakillari “Men butun dunyoga Koka-kola sotib olmoqchiman” qo‘shig‘ini kuylashgan. Bu Coca-Cola brendini butun dunyo odamlarini birlashtirish uchun yaratilgan mahsulot sifatida tasvirlagan.
Strategik hamkorliklar orqali kengayish: Coca-Cola kompaniyasining oziq-ovqat va ichimliklar sohasidagi hukmronligi
Coca-Cola kompaniyasi o‘zining asosiy ichimliklari – Coca-Cola va Diet Coke brendlari bilan dunyo miqyosida mashhur bo‘lib, 500 dan ortiq turli xil brendlarga egalik qiladi, ularni ishlab chiqaradi va tarqatadi. Bu brendlarning ba’zilari kompaniya tomonidan mustaqil ravishda yaratilgan bo‘lsa, ko‘pchiligi birlashmalar, qo‘shib olishlar va sohadagi yirik o‘yinchilar bilan strategik hamkorlik natijasida shakllangan. Ushbu ko‘p qirrali o‘sish strategiyasi Coca-Cola’ni global oziq-ovqat va ichimliklar sektorida yetakchi kuch sifatida mustahkamlashga xizmat qildi.
Muhim kengayishlar va hamkorliklar
• 1960-yil: Coca-Cola Minute Maid kompaniyasini sotib oldi. Ushbu kompaniya sharbatlar, gazlangan ichimliklar va boshqa ichimliklar, jumladan, Hi-C brendi bilan mashhur edi.
• 1993-yil: Hindiston bozoridagi mavqeini mustahkamlash maqsadida Coca-Cola mahalliy brend Thums Up’ni sotib oldi. Hozirda ushbu brend Hindiston kola bozorining 40% dan ortig‘ini tashkil etadi.
• 1995-yil: Coca-Cola Barq’s kompaniyasini qo‘lga kiritdi, bu kompaniya root beer va krem-soda mahsulotlari bilan tanilgan.
•1999-yil: Inca Kola kompaniyasining marketing va qadoqlash operatsiyalarini boshqarish uchun $200 million sarmoya kiritib, 50% ulushni sotib oldi.
• 2001-yil: Fruit sharbatlari, smuzilar va barlar ishlab chiqaruvchi Odwalla kompaniyasini sotib oldi. Ushbu brend 2020-yilda to‘xtatildi.
• 2007-yil: Fuze Beverage kompaniyasini sotib olish orqali Coca-Cola o‘z portfelini vitaminlar va minerallar bilan boyitilgan choy va meva ichimliklari bilan kengaytirdi.
• 2008-yil: Honest Tea kompaniyasining 40% ulushini sotib oldi. Ushbu kompaniya muzlatilgan choy ichimliklariga ixtisoslashgan bo‘lib, 2011-yilda to‘liq egalik huquqiga ega bo‘ldi.
• 2013-yil: ZICO brendini sotib olib, kokos suvi bozoriga kirib bordi.
• 2014-yil: Coca-Cola Monster Beverage kompaniyasining 16,7% ulushini sotib olib, energiya ichimliklari bozorida strategik sheriklikni yo‘lga qo‘ydi.
• 2016-yil: Nigeriyada oziq-ovqat va ichimliklar yetkazib beruvchi Chi Limited kompaniyasining kichik ulushini sotib oldi.
• 2017-yil: Meksikalik gazlangan suv brendi Topo Chico’ni sotib oldi.
• 2018-yil: Coca-Cola ikki muhim brendni qo‘lga kiritdi: Costa Coffee, Starbucks’dan keyin dunyodagi ikkinchi yirik qahva tarmog‘i, va Avstraliyalik organik va tabiiy ichimliklar ishlab chiqaruvchi MOJO Kombucha.
• 2019-yil: Coca-Cola Chi Limited kompaniyasini to‘liq sotib oldi.
• 2020-yil: Fairlife sut brendi ustidan to‘liq nazoratni qo‘lga kiritdi, bu esa kompaniyaning mahsulot turini yanada diversifikatsiya qildi.
Strategik ravishda shakllangan qo‘shib olishlar va hamkorliklar Coca-Cola kompaniyasining bozor ulushini oshirish va mahsulot turini diversifikatsiya qilishda muhim rol o‘ynadi. Ushbu harakatlar nafaqat kompaniyaning hukmronligini mustahkamladi, balki iste’molchilarning o‘zgaruvchan talablariga moslashish va yangi bozorlarni egallash imkonini berdi.
Strategik hamkorliklar
Coca-Cola kompaniyasi o‘zining keng brendlar portfelidan tashqari, global kengayishga katta hissa qo‘shgan ko‘plab strategik ittifoqlarni ham yo‘lga qo‘ygan.
Eng taniqli hamkorliklardan biri McDonald’s bilan uzoq muddatli sheriklikdir. 1955-yilda McDonald’s tashkil etilganida, ularga ishonchli ichimliklar yetkazib beruvchi kerak edi. Shunday qilib, Coca-Cola bilan eksklyuziv kelishuvga erishildi va McDonald’s faqat Coca-Cola ichimliklarini taklif qiladigan bo‘ldi. Vaqt o‘tib, McDonald’s daromad bo‘yicha dunyodagi eng yirik restoran tarmog‘iga aylandi va Coca-Cola mahsulotlari dunyo bo‘ylab 40 mingga yaqin filialda mavjud. Coca-Cola ichimliklari taklif qilinadigan boshqa mashhur restoran tarmoqlariga Burger King, Chili’s, Chipotle va Domino’s Pizza kiradi.
Coca-Cola xalqaro miqyosda eksklyuziv hamkorliklarga erishgan bo‘lib, uning mahsulotlari faqatgina tanlangan stadionlar, teatrlar va kontsert zallarida mavjud bo‘lishi ta’minlangan. Kompaniya Olimpiya o‘yinlarining yetakchi homiysi sifatida yirik xalqaro tadbirlarda o‘z ishtirokini mustahkamlab kelmoqda. Jumladan, 2017-yilda Coca-Cola Major League Baseball (MLB) bilan shartnoma tuzib, raqobatchisi Pepsi o‘rniga o‘z brendini eksklyuziv ravishda targ‘ib qilish majburiyatini olgan.
Jamoat salomatligi: Coca-Cola tarkibida shakar mavjud bo‘lgan ichimlik ekanligi keng tan olingan. AQSh Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlari (CDC) ma’lumotiga ko‘ra, amerikaliklarning yarmi har kuni kamida bir marta shakarli ichimlik iste’mol qiladi. Haddan tashqari shakar iste’moli 2-toifa qandli diabet va semizlikning keng tarqalishiga sezilarli darajada hissa qo‘shmoqda. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) kattalarga shakar iste’molini kuniga olti choy qoshiqdan oshirmaslikni tavsiya qiladi. 12 untsiyali (355 ml) Coca-Cola ichimligining bir qutisi bu tavsiya qilingan miqdordan deyarli ikki baravar ko‘p shakarni o‘z ichiga oladi.
Oziq-ovqat va ichimlik sanoatidagi yetakchi kompaniya sifatida Coca-Cola ushbu jiddiy jamoat salomatligi muammolariga o‘z hissasi uchun katta tanqidlarga uchragan.
Bunga javoban kompaniya shakarsiz va kam kaloriyali ichimliklar ishlab chiqdi. Bundan tashqari, Coca-Cola o‘z mahsulot qatorini kokos suvi kabi sog‘lomroq alternativalarni qo‘shish orqali kengaytirdi.
Ekologik jihatlar: 2023-yilda Coca-Cola plastik chiqindilarni eng ko‘p ishlab chiqaruvchi kompaniya sifatida qayd etildi va global korporativ ifloslantiruvchilar ro‘yxatida birinchi o‘rinni egalladi. Ushbu plastiklarning katta qismi okeanlarga tushib, bir martalik plastiklar ekologik inqirozini yanada kuchaytirgan. Ekologik faol guruhlar Coca-Cola’ni ushbu muammoni hal qilishdagi sust harakatlari uchun keskin tanqid qildi.
Shuningdek, kompaniya “yashil yuvish” (greenwashing) ayblovlariga duch keldi, masalan, plastik suv idishlarini “100% qayta ishlangan” deb noto‘g‘ri taqdim etgani uchun. Mazkur muammolarga javoban Coca-Cola ekologik muammolarni hal qilish uchun bir qancha barqarorlik maqsadlarini belgilab chiqdi. Ushbu maqsadlar qadoqlash, suv resurslarini boshqarish va iqlim o‘zgarishiga qarshi chora-tadbirlar kabi muhim yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi, shuningdek, boshqa muhim tashabbuslar ham amalga oshirilmoqda.
Coca-Cola’ning Barqarorlik maqsadlari
Suv boshqaruvi: Coca-Cola 2030-yilga kelib 175 ta obyektda 100% qayta tiklanadigan suvdan foydalanishga erishishni va 60 ta muhim suv havzalarining sog‘lig‘ini yaxshilashni maqsad qilgan. 2021-2030-yillarda kompaniya suvni barqaror boshqarishga sodiqligini aks ettiruvchi 2 trillion litr suvni tabiat va mahallalarga to‘ldirishni rejalashtirmoqda.
Portfolio: Kompaniya tarkibida shakar miqdori kam bo‘lgan ichimliklarni taklif qilish va oziq-ovqat va salomatlik uchun foydali mahsulotlarni targ‘ib qilishga intiladi. Coca-Cola, shuningdek, shaffof oziq-ovqat ma’lumotlarini taqdim etish va mas’uliyatli marketing amaliyotlariga rioya qilishga e’tibor qaratadi.
Qadoqlash: Coca-Cola o‘zining barcha qadoqlari 100% qayta ishlanishini ta’minlashni, shu bilan birga, 2030-yilga kelib qayta ishlangan materiallardan foydalanishni 50% gacha oshirishni maqsad qilgan. Bundan tashqari, kompaniya 2030-yilgacha sotilgan har bir birlik uchun bitta shisha yoki bidonni yig‘ish va qayta ishlashga va’da berdi. Shuningdek, 2025-yilga qadar plastikadan foydalanishni 3 million tonnaga qisqartirish rejalashtirilgan.
Iqlimga qarshi harakatlar: Coca-Cola 2030-yilga kelib issiqxona gazlari emissiyasini 2015-yil darajasiga nisbatan 25 foizga kamaytirish maqsadini qo‘ygan. Kompaniya global iqlim maqsadlariga muvofiq 2050-yilga kelib sof nol emissiyaga erishishni davom ettiradi.
Barqaror qishloq xo‘jaligi: Vaqt o‘tishi bilan Coca-Cola barqaror amaliyotlar orqali o‘zining ustuvor qishloq xo‘jaligi ingrediyentlarining 100 foizini yetkazib berish zanjirini ekologik va axloqiy standartlarga muvofiqligini ta’minlashga intiladi.
Odamlar va millatlar: 2030-yilga kelib, Coca-Cola o‘zi xizmat ko‘rsatadigan bozorlarning xilma-xilligini aks ettirishni maqsad qilgan. Bu butun dunyo bo‘ylab ayollar yetakchiligining 50% ga erishishni va AQSH ishchi kuchining barcha darajalarida irqiy va etnik vakillikni AQSH aholini ro‘yxatga olish ma’lumotlariga muvofiqlashtirishni o‘z ichiga oladi.
Coca-Colaning ijtimoiy tarmoq strategiyasi: Coca-Cola butun dunyo bo‘ylab millionlab kuzatuvchilarga ega bo‘lgan ijtimoiy tarmoqlarda yirik o‘yinchiga aylandi. Uning ijtimoiy media platformalaridan foydalanishga puxta rejalashtirilgan va puxta o‘ylangan yondashuvi mijozlar ishtirokini sezilarli darajada oshirishni rag‘batlantirish bilan bir qatorda brendning tan olinishini oshirishda muhim rol o‘ynadi.
Veb-sahifa: Coca-Cola kompaniyasining asosiy veb-sahifasi iste’molchilar, yetkazib beruvchilar va investorlar kabi turli manfaatdor tomonlar uchun markaziy manba vazifasini bajaradi. Unda kompaniyaning tarixi, uning keng ko‘lamli global brendlari, ish o‘rinlari, media markazi va investorlar bilan munosabatlari haqida batafsil ma’lumot berilgan. “SimilarWeb” ma’lumotlariga ko‘ra, sayt oziq-ovqat va ichimliklar toifasida 10-o‘rinni egallab, har oy 1,8 millionga yaqin tashrif buyuruvchini jalb qiladi.
YouTube: Coca-Colning 2006-yildan beri faol bo‘lgan YouTube kanali butun dunyo bo‘ylab targ‘ibot kontenti va reklama uchun asosiy tarqatish platformalaridan biridir. 4,47 million obunachi va 5,6 milliarddan ortiq ko‘rishlar bilan kanal kompaniyaning raqamli trafigining muhim drayveri hisoblanadi (bitta YouTube’dan kompaniyaning onlayn do‘koniga veb-sayt trafigining 8 foizini tashkil qiladi).
LinkedIn: Coca-Cola LinkedIn’da mavjud bo‘lib, keng auditoriyasi 7,7 milliondan ortiq kuzatuvchilarga ega. Platforma biznes yangiliklarini tarqatish, ish joylarini e’lon qilish va professional jamiyatning yuqori qatlami bilan faoliyat yuritish uchun qo‘llaniladi.
Twitter: 2009-yilda yaratilgan Coca-Cola (@CocaCola) ning Twitter akkaunti 3,3 milliondan ortiq kuzatuvchilarga ega nufuzli hamjamiyat markazidir. Hisob 300 000 dan ortiq tvit joyladi, asosan brend ishtiroki va ta’sirini oshirish uchun qisqa ilhomlantiruvchi yoki hazilli kontentni o‘z ichiga oladi. Shunisi e’tiborga loyiqki, Twitter Coca-Cola veb-sayti trafigining 62 foizini tashkil qiladi.
Instagram: 3 million kuzatuvchiga ega Coca-Cola Instagram hisobi reklama kontentini ulashish va auditoriyaga moslashtirilgan video kontentni taqdim etish uchun ishlatiladi.
Pinterest: Coca-Cola’ning Pinterestdagi ishtiroki Coca-Cola mahsulotlari madaniyatini namoyish etish bilan birga ichimlik va ovqat retseptlarini targ‘ib qiladi. Hisobda 40 000 kuzatuvchi va oyiga 10 milliondan ortiq tomosha mavjud, bu esa uni ijodiy va mahsulot kompaniyalari uchun qimmatli platformaga aylantiradi.
Facebook: Coca-Cola’ning Facebook’dagi sahifasi 109 milliondan ortiq kuzatuvchiga ega platformadagi eng yirik sahifalardan biriga aylandi. Dunyoda eng ko‘p kuzatiladigan beshinchi hisob (Facebook, Samsung, Cristiano Ronaldo va Real Madriddan keyin) mavjud auditoriya uchun mos ravishda video va ijtimoiy tarmoqlarga qaratilgan ko‘p tilli platformadir.
Nima uchun Coca-Cola bu qadar muvaffaqiyatli?
Coca-Cola kompaniyasi 135 yil davomida muvaffaqiyat va o‘sishning ajoyib namunasidir. Ushbu yutuq reklamaga birinchi darajali yondashuv, uzluksiz mahsulot innovatsiyasi, ijobiy va rezonansli brend xabarlarini izchil yetkazish bilan bog‘liq. Ushbu omillarni tahlil qilish orqali Coca-Cola kompaniyasining jahon yetakchisi sifatidagi o‘rnini ta’minlagan strategiyalarni tushunish mumkin.
2008-yilda kompaniya Olimpiya sherigi sifatida 80 yilligini nishonladi, bu Olimpiya o‘yinlari tarixidagi boshqa hamkorlar orasida muhim bosqichdir. Coca-Cola o‘zining 135 yillik tarixi davomida har doim “Dunyoni yangilash va o‘zgarish qilish” missiyasiga amal qilib kelgan va tashkil etilganidan beri ko‘ngillilik ishlarini davom ettirgan. Korxonaning iqtisodiy ko‘rsatkichlaridan qat’i nazar, uning operatsion daromadining 1% har yili har doim jamg‘armaga taqsimlanadi. Jamg‘arma o‘zining 30 yillik faoliyati davomida xayriya ishlariga 1 milliard dollardan ortiq mablag‘ ajratgan.
O‘zbekistonda Coca-Cola o‘n yildan ortiq vaqt davomida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi (BMTTD) bilan hamkorlik qilib kelmoqda; uning xayriya dasturlari mahalliy jamoalar hayotini yaxshilashga yordam beradi. Bu sa’y-harakatlarga Navoiy va Samarqand kabi hududlarni ichimlik suvi bilan ta’minlash ham kiradi. Coca-Cola kompaniyasi 2020-yilgi COVID-19 pandemiyasi davrida O‘zbekistonda nafas olishga yordam beradigan tibbiy qurilmalari sotib olish uchun 200 000 dollar ajratdi va keyinchalik kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash uchun qo‘shimcha 150 000 dollar ajratdi.
Kompaniya, shuningdek, Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti (YXHT) bilan ayollar daromadini oshirish va chiqindilarni kamaytirishga qaratilgan biznes strategiyalarini moliyalashtirish uchun hamkorlik qiladi. Ushbu sa’y-harakatlar orqali Coca-Cola nafaqat moliyaviy muvaffaqiyatga erishishga, balki butun dunyo bo‘ylab odamlarning hayot sifatini yaxshilashga ham intiladi.
Zuhraxon Mansurova
Fikr bildirish