Bugun O‘zbekiston hayajonli o‘zgarishlar davrini boshdan kechirmoqda. Bu yangilanishning eng muhim qismlaridan biri bu innovatsiyadir. Mamlakat endi xomashyo va jismoniy mehnatga tayanuvchi iqtisodiyotdan voz kechib, ilg‘or texnologiyalar, zamonaviy sanoat va malakali ish o‘rinlarini yaratish sari intilmoqda. Ammo har qanday yangilik yo ‘li bir fikrdan boshlanadi. Bu fikr qanday qilib real mahsulotga aylanadi?
Shu yerda “O‘zbekistonning milliy innovatsion tizimini modernizatsiya qilish” (MUNIS) loyihasi maydonga chiqadi.
2021-yilda Jahon banki ko‘magida ishga tushirilgan MUNIS — butun mamlakat bo‘ylab ilm-fan, texnologiya va innovatsiyani rivojlantirishga qaratilgan yirik tashabbusdir. 50 million dollarlik moliyaviy ko‘mak bilan loyiha ilmiy xodimlar, startaplar, tadqiqotchilar va yangi, foydali mahsulotlar yaratmoqchi bo‘lgan tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlaydi.
Nega O‘zbekistonga milliy innovatsion tizim kerak?
Ko‘plab o‘zbekistonlik tadqiqotchilarda chuqur ilmiy salohiyat yuqori, biroq o‘z g‘oyalarini hayotga tatbiq etish uchun resurslar yetishmaydi. Boshqa tomondan, mahalliy biznes vakillarida ilmiy izlanishlarga sarmoya kiritish madaniyati hali keng ommalashmagan. MUNIS aynan shu bo‘shliqni to‘ldiradi – bilim bilan bozor o‘rtasida ko‘prik bo‘ladi.
Loyihaning asosiy maqsadi — tadqiqotlar faqat qog‘ozda qolmay, balki mamlakat iqtisodiyotining bir qismiga aylanishidir.
MUNIS qanday ishlaydi?
MUNIS faqat fikrni qo‘llab-quvvatlamaydi – u uni mahsulotga aylantirish yo‘lida zarur bo‘lgan barcha tizimni yaratadi. Bu — olimlar, tadqiqotchilar va tadbirkorlarning g‘oyalarini hayotni yengillashtiradigan vositalar, mahsulotlar va kompaniyalarga aylantirishiga yordam berishni anglatadi. Grantlar, texnik yordam, tarmoq qurish va hamkorlik orqali ilm-fan va biznesni birlashtiradi. Aynan shu tizimni MUNIS yaratmoqda.
Loyiha quyidagi asosiy dasturlar orqali amalga oshiriladi:
1. Innovatsion salohiyatni rivojlantirish (ICP)
Bu dastur kichik va o‘rta bizneslarga yangi mahsulotlar yaratishda yordam beradi. Mahalliy kompaniya qishloq xo‘jaligi, sog‘liqni saqlash yoki muhandislik sohalarida zamonaviy texnologiyalarni joriy etmoqchi bo‘lsa, MUNIS orqali moliyaviy yordam olish uchun ariza topshirishi mumkin. Grant miqdori 50 000 dollargacha bo‘lishi mumkin, lekin kompaniya ham shuncha miqdorda o‘z hissasini qo‘shishi kerak. Bu “birgalikda sarmoya” modeli har ikki tomonning majburiyatini ta’minlaydi. Loyihalar bir yil ichida yakunlanishi kerak — bu esa tezkor ijro va aniq natijalarni rag‘batlantiradi.
Ustuvor sohalar: qishloq xo‘jaligi, tibbiyot, muhandislik, konchilik, biotexnologiya va avtomobilsozlik.
2. Davlat ilmiy-tadqiqot institutlarini modernizatsiya qilish (PRIM)
Ushbu yo‘nalish universitetlar va laboratoriyalar kabi davlat ilmiy muassasalarining infratuzilmasini yangilash va rejalashtirish tizimini yaxshilashga qaratilgan. Ko‘plab tashkilotlarda kuchli ilmiy salohiyat bo‘lsa-da, zamonaviy infratuzilma yoki strategik boshqaruv yetishmaydi. MUNIS ularning jihozlarini yangilash, xodimlarni tayyorlash va xususiy sektor bilan bog‘lanishini kuchaytirishda yordam beradi. Maqsad — ilmiy muassasalarni sanoat bilan yaqinroq ishlashga va talabga mos mutaxassislar tayyorlashga yo‘naltirishdir.
3. Tadqiqotlarni tijoratlashtirish dasturi (RCP)
Ba’zi tadqiqotchilar g‘oyadan tashqariga chiqqan — ularning ishlanmalari allaqachon real mahsulotga aylanishga tayyor. MUNIS ularning ilmiy ishlanmalarini bozorga olib chiqish, huquqiy himoya qilish va xususiy kompaniyalar bilan hamkorlik boshlash uchun 150 000 dollargacha grant ajratadi. Bu dastur orqali ilm-fanni real iqtisodiy mahsulotga aylantirish ko‘zda tutilgan.
4. Biznesning ilmiy tadqiqot va ishlanmalarga (R&D) investitsiyasi (BIRD)
Katta kompaniyalar chuqur ilmiy tadqiqotlarga sarmoya kiritmoqchi bo‘lsa, MUNIS ularga yanada keng ko‘lamli yordam taklif qiladi. Yangi texnologiyalarni o‘rganish, R&D guruhlarini tuzish yoki tajriba mahsulotlarini yaratish istagidagi kompaniyalar 600 000 dollargacha grant olishi mumkin — bu ham xususiy sarmoya bilan birga ajratiladi. Bu innovatsion loyihalardagi moliyaviy xavflarni kamaytiradi va uzoq muddatli fikrlashni rag‘batlantiradi.
Har bir dasturda bitta umumiy maqsad mavjud: g‘oya bilan uni amaliyotga aylantirish o‘rtasidagi bo‘shliqni yopish va innovatsiyani O‘zbekiston iqtisodiyotining foydali va barqaror bir qismiga aylantirish.
Loyihani kim boshqarmoqda?
Loyiha Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi maxsus bo‘linma tomonidan boshqariladi. Unda xalqaro mutaxassislar ham ishtirok etib, qarorlar tajriba va faktlarga asoslangan bo‘lishini ta’minlaydi. Shuningdek, texnologiyalarni transfer qilish markazlari ham rivojlantirilmoqda.
Hozirgacha nimalar amalga oshirildi?
Bugungi kungacha MUNIS butun O‘zbekiston bo‘ylab 286 ta loyihani qo‘llab-quvvatladi. Startaplardan tortib, ilmiy laboratoriyalargacha – turli subyektlar bu yordamdan foydalanmoqda. Ular yangi g‘oyalarni sinovdan o‘tkazish, prototiplar yaratish va xalqaro bozorlarga chiqishga tayyorgarlik ko‘rishda foydalanmoqda.
Yangi ishtirokchilarni jalb qilish uchun doimiy ravishda seminarlar, taklif chaqiruvlari va axborot sessiyalari o‘tkaziladi. Loyiha faqat Toshkent bilan cheklanmay, u viloyatlarda ham faoliyat yuritmoqda.
Nima uchun bu muhim?
MUNIS – bu faqat fan haqida emas. Bu o‘zbek g‘oyalarini aynan shu yerda rivojlanib, muammo yechadigan va ish o‘rinlari yaratadigan bizneslarga aylantirish va kelajakka yetaklash haqida. Bu innovatsiyani siyosiy hujjatlardan olib chiqib, real hayotga tatbiq etish haqida.
Qisqacha aytganda, MUNIS bu O‘zbekiston iqtisodiyotini faqat eksport yoki xomashyoga emas, balki aql, ijodkorlik va ixtirolarga tayangan holda qurish uchun imkoniyatdir.
Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva
Fikr bildirish