Nestlé tarixi kompaniya asoschisi, Shveysariyaning Veve shahrida istiqomat qilgan Anri Nestlega borib taqaladi. Biroq, kompaniya ilk damlari o‘sha paytda Shveysariyadan uzoqda bo‘lgan ikki amerikalik aka-uka Charlz va Jorj Pejlar bilan ham bog‘liq.
Garchi o‘sha davr biznes olamida bugungi kundagidek o‘zaro hamkorlik rivojlangan bo‘lmasa-da, taqdir taqozosi, yaratuvchanlikka bo‘lgan ishtiyoq va ajoyib marketing uyg‘unligi oxir-oqibat biz bilgan Nestléni shakllantirgan ittifoqqa asos bo’ldi.
AQSh konsuli Charlz Pej Shveytsariyaga borganda mashhur sut fermalari, yam-yashil yaylovlarga maftun bo‘ladi. Mamlakat uzoq vaqtdan beri yuqori sifatli sut ishlab chiqarish markazi bo‘lib, butun dunyodan sut xo‘jaligi ishqibozlarini o‘ziga jalb qilgan edi.
Charlz Pej o‘zining noyob g‘oyasi – kondensatlangan ya’ni quyuq sut ixtiro qilishga intildi. Saqlash va tashish oson bo‘lgan bu mahsulot uning fikricha sut bozorida inqilob bo‘la olar edi.
Charlz ukasi Jorj bilan hamkorlikda Anglo-Shveytsariya kondensatlangan sut kompaniyasini tashkil etdi va 1866-yilda Cham shahrida Shveytsariyaning birinchi kondensatlangan sut zavodini ishga tushirdi. Sohada ixtirolarga bo’lgan ehtiyojlar nihoyatda kuchli edi.
Anrining tajribalari va olamshumul kashfiyot
Shveysariyaning Veve shahrilik bo‘lgan mahalliy dorixona egasi Anri Nestle tajribalar o‘tkazishga bo‘lgan ishtiyoqi va yangiliklar yaratishga bo‘lgan tinimsiz intilishi bilan barchaga tanilgan edi.
1860-yillarda Shveysariyada chaqaloqlar o‘limi jiddiy muammo edi va oilada 13 ta aka-ukasi bo‘lgan Anri bu muammoni chuqur anglardi. Chala tug‘ilgan chaqaloqlar ona sutini hazm qilishda qiynalishini kuzatgan, bundan qattiq ta’sirlangan Anrining hayotida burilish nuqtasi yuz berdi.
Anri mavjud resurslar va ilmiy tajribasidan foydalanib 1867-yilda sigir suti, bug‘doy uni, shakardan tayyorlangan “Farine Lactee” nomli go‘daklar ovqatini yaratdi. Kashfiyot ommaviy chaqaloqlar o‘limiga tom ma’noda nuqta qo‘ya oldi.
Mahsulot Nestlé faoliyati uchun inqilob edi. 1870-yillarga kelib sotuvlar yuqori tezlikda oshdi. 1875-yilga kelib Nestlé mahsulotlarini Indoneziya, Misr va AQSh kabi uzoq mamlakatlarga eksport qila boshladi.
Sotuvlar keskin oshgach Anri oilasi ramzini anglatuvchi “Kichkina uya” ma’nosidagi logotipni qo‘shishga qaror qildi. Qush uyasi ko‘rinishidagi bu ramz, soddalashtirilgan shaklda bo‘lsa-da hanuzgacha Nestlé’ning asosiy belgisi bo‘lib qolmoqda.
Kutilmagan raqobat
1875-yilda Anri iste’foga chiqdi, rahbarlik Veveydagi uchta mahalliy tadbirkorga o‘tkazildi. Bu vaqtda Anglo-Shveysariya kondensatlangan sut kompaniyasi Yevropa bozorlarigacha kengayib bordi. Ular Nestle muvaffaqiyatini ko‘rib, raqobatdosh mahsulot yaratdi va uni bozorga chiqara boshladi.
Ikki kompaniya o‘rtasida keskin raqobat payda bo‘ldi. Natijada narx raqobati va keskin bozor taktikalari yuzaga keldi, chunki Nestle o‘z ustunligini saqlab qolish uchun bozorga yangi quyultirilgan sut formulasini – Farine Lactée’ni taqdim etdi.
Ikkala kompaniya ham bozorda ustunlikka erishish uchun kurashayotgan bir paytda uzoq davom etgan narx raqobati tufayli ularning daromadlari kamaya boshladi. Taxminan 30 yillik shiddatli raqobat va yo‘qotishlardan so‘ng ikkala kompaniya rahbarlari hamkorlik qilish eng to‘g‘ri yo‘l ekanligini tushunib yetdi.
1905-yilda tarixiy kompaniyalar birlashuvi sodir bo‘ldi. Nestle va Anglo-Shveysariya kondensirlangan sut kompaniyasi kuchlarini birlashtirdi. Bu bugungi kunda biz Nestle deb biladigan jahonga mashhur brend faoliyatiga asos bo‘ldi.
Ko‘p yillar davomida Anri Nestle va Peyj aka-ukalar sut sanoatida raqobatlashib kelishdi. Ular Yevropa bozorlariga kirib borish, raqobatbardosh mahsulotlar yaratish va bir-birini ortda qoldirish uchun keskin narx siyosatini qo‘llashdi.
Ammo bu hissiy yondashuv ikkala korxona uchun ham foyda keltirmadi, aksincha daromadlar pasayishi, narxga ta’sirchanlikning ortishi va mijozlar orasida chalkashlik paydo bo‘lishi kabi salbiy oqibatlarga olib keldi.
Ulkan burilish nuqtasi direktorlar sulh tuzishga va kompaniyalarini birlashtirish to‘g‘risida qaror qabul qilganlarida yuz berdi. Ular hamkorlik qilish doimiy raqobatlashishdan ko‘ra ko‘proq muvaffaqiyat keltirishi mumkinligini tushunib yetishdi. Raqobat endi ichki masalaga aylangani sababli, e’tibor faoliyatni takomillashtirish va barqaror biznes amaliyotlarini joriy etishga qaratildi. Bu qaror gullab-yashnagan kelajak uchun yo‘l ochib berdi. Nestlé tez sur’atda kengayishni boshladi va atigi o‘n yil ichida butun dunyo bo‘ylab zavodlar ochdi. Uning faoliyati Buyuk Britaniya, Yevropa, AQSh va Osiyoni qamrab oldi.
Kutilmagan imkoniyat
Birinchi jahon urushining boshlanishi butun dunyo bo‘ylab sanoat tarmoqlariga zarba berdi: ba’zilari gurkirab rivojlandi, boshqalari esa bozorda o’rnini saqlab qolish uchun kurashdi. Nestlé ham jiddiy qiyinchiliklarga duch keldi.
Biroq, urush kutilmagan imkoniyatni ham yaratdi. Sutga bo‘lgan talabning keskin oshishi bilan hukumatlar aholini sut bilan ta’minlash uchun yirik sut ishlab chiqaruvchilari va distribyutorlari bilan shartnomalar tuzishga intildi. Nestlé bu talabdan foydalanib, bir nechta davlat shartnomasini qo‘lga kiritdi.
Nestlé zavodlarining aksariyatini AQShda qurdi, chunki u yerda ta’minot va tarqatish jarayonlarini boshqarish osonroq edi. Urush oxiriga kelib, kompaniya butun dunyo bo‘ylab 40 dan ortiq zavodga ega bo‘ldi va bu orqali ishlab chiqarish quvvatini ikki baravarga oshirdi.
Jahon urushi Nestlé’ning rivojlanishiga yordam bergan bo‘lsa-da, bu uning tez kengayishiga hissa qo‘shgan yagona omil emas. Nestlé yangi texnologiyalarni tezda o‘zlashtirdi va ulardan samarali foydalandi. Temir yo‘l va paroxodlar biznes logistikasining muhim vositalariga aylandi, bu esa kompaniyaga mavjud va yangi bozorlarga kirish imkonini berdi. Kuchli marketing vositasi sifatida paydo bo‘lgan bosma ommaviy axborot vositalari Nestléning brendni targ‘ib qilishdagi asosiy vositasiga aylandi. Gazetalar, jurnallar va tashqi reklamalar orqali Nestlé o‘zining asosiy ustunliklarini: sifat, ta’m, to‘yimlilik, xavfsizlik va arzonlik kabi brendning qadriyatlarini barchaga namoyon qildi.
Jahon urushlari va mahsulot turlarini kengaytirish
1918-yil Birinchi jahon urushi tugadi, janglar to‘xtadi, ammo jahon iqtisodiyoti beqaror bo‘lib qolaverdi. Nestléning davlat shartnomalari muddati tugadi, natijada kompaniya katta qiyinchiliklarga duch kela boshladi. Iste’molchilar quyultirilgan sut iste’molidan yana oddiy sutga qayta boshladi. Nestlé 1921-yilda ilk marotaba moliyaviy zararni ko‘rdi.
Shveysariyalik bankir Lui Dapples kompaniyani yuridik qayta tashkil etish uchun tayinlandi. Dapples nafaqat kompaniya faoliyatini barqarorlashtirdi, balki Nestléning qarzlarini to‘ladi. Kompaniya barqarorligini saqlash va uni tiklashga e’tibor qaratdi.
Keyinchalik Nestlé shokolad, maltli sut, kukunli ichimlik va mashhur Milo ichimlik aralashmasini ishlab chiqarish orqali o‘z mahsulotlar turini kengaytirdi. Shuningdek, kompaniya yosh bolalar uchun maxsus mo‘ljallangan kukunli buttermilk ishlab chiqdi. Bu yangi mahsulotlar Nestléning takliflarini yanada xilma-xil qilib, iste’molchilarning kengroq ehtiyojlarini qondirdi.
1930-yillarga kelib kompaniya o‘z kelajagini sezilarli darajada o‘zgartiradigan g’aroyib mahsulot taqdim etdi. Shu yilda Braziliya qahva instituti Nestléga o‘ziga xos muammo bilan murojaat qildi: Braziliyada qahva ko‘p edi, ammo unga talab yo‘q edi. Keyingi sakkiz yil davomida Nestlé bu muammoning yechimini topish uchun izlanish va tajribalar o‘tkazdi.
Braziliyaliklar qahva kubiklarini taklif qilishgan bo‘lsa, Nestléda yanada innovatsion g‘oya paydo bo‘ldi. 1938-yilda ular dunyodagi birinchi tez eriydigan qahva – Nescaféni ishlab chiqardi. Bu yangi mahsulot tez orada Nestléning eng mashhur mahsulotlaridan biriga aylanib, qahva sanoatida inqilob yasadi. Ko‘p o‘tmay, bugungi kungacha jahonga ta’sir ko‘rsatayotgan sevimli choy mahsuloti – Nestea paydo bo‘ldi.
AQSh yana yordam qo‘lini cho‘zdi
Nestlé yana bir bor qiyinchiliklarga duch kelganda AQShga yordam so‘rab murojaat qildi. Investorlar Nescaféda katta imkoniyatlarni ko‘ra oldi, ammo Ikkinchi jahon urushining boshlanishi uning faoliyatiga jiddiy ta’sir ko‘rsata boshladi. Daromadlar 1938-yildagi 20 million dollardan 1939-yilda atigi 6 million dollargacha keskin pasaydi.
1941-yilda Qo‘shma Shtatlar urushga kirdi, bu Nestlé uchun omadli qadam edi. Nescafé uzoq saqlash muddati tufayli tezda AQSh harbiylari uchun asosiy mahsulotga aylandi va u allaqachon mashhurlikka erishgan edi. Mahsulot deyarli reklamasiz jahon bozoriga chiqdi, askarlar uning birinchi brend elchilariga aylandi. Front chizig‘iga tonnalab Nescafé jo‘natildi va uning savdosi 100 million dollardan 225 million dollarga yetdi.
Ziravorli Maggi sho‘rvalari va kengaytirilgan oziq-ovqat mahsulotlari
Nestlé o‘z portfoliosiga ko‘plab global brendlarni qo‘shib, faol sotib olish strategiyasini amalga oshirdi. Masalan, Shveysariyaning Maggi kompaniyasi bo‘lib, u o‘zining sho‘rva va ugra mahsulotlari bilan tanilgan edi.
Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Maggi bir necha bor qayta tashkil etildi va rahbariyat o‘zgarishlarini boshdan kechirdi. Oxir-oqibat, eng yaxshi yo‘l Nestlé bilan birlashish edi. Nestléning ko‘plab mamlakatlardagi mavjud zavodlari tufayli Maggi brendi jahon bozoriga kirib keldi va tez orada taniqli nomga aylandi. Ko‘pgina hududlarda, ayniqsa Osiyoda Maggi tezkor ugralar nomini oldi.
Kengayish va strategik sotib olishlar
Maggi kompaniyasini sotib olgandan so‘ng, Nestlé oziq-ovqat sanoatidagi bir nechta muhim xaridlar orqali o‘z portfoliosini kengaytirishni davom ettirdi:
• 1960-yil: Crosse & Blackwell, konservalangan va saqlanadigan oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi Britaniya kompaniyasini;
• 1963-yil: Findus, Shvetsiyaning muzlatilgan oziq-ovqat kompaniyasini;
• 1971-yil: Libby, Amerika meva sharbati kompaniyasini;
• 1973-yil: Stouffer, muzlatilgan va tayyor taomlar brendini sotib oldi.
Nestlé xaridlar orqali faoliyatini kengaytirgan bo‘lsa-da, mahsulotlarni takomillashtirishga e’tibor qaratishda davom etdi.
Nescafé yuqori natijalarga erishishda davom etdi. 1950-yildan 1959-yilgacha sotuvlar deyarli uch barobar oshdi. 1966-yilga kelib, Nestlé Nescafé’ning muzlashga qarshi versiyasini taqdim etdi va keyingi o‘n yilda sotuvlar to‘rt barobar ko‘paydi.
Shu bilan birga, Nestlé Nesquik kabi yangi mahsulotlarni taqdim etdi. Bu sovuq sutga oson aralashadigan shokolad kukuni bo‘lib, tez orada keng ommalashdi. Nesquik muvaffaqiyati bolalar va kattalar e’tiborini tortadigan Nesquik quyonchasi obrazini yaratishga turtki bo’ldi.
Boshqa sohalar sari qadam
1970-yillarga kelib Nestlé oziq-ovqat sanoatida yetakchi sifatida mustahkam o‘rnashib oldi. Kompaniya go‘zallik sohasida yangi sanoat tarmoqlarida faoliyat yuritishga kirishdi.
Nestlé Parijning L’Oréal soch parvarishi kompaniyasining 50 foizlik ulushini sotib oldi. Bu kompaniya soch bo‘yog‘ini ishlab chiqarishdan to kosmetika mahsulotlarining to‘liq assortimentlarini ishlab chiqarishgacha bo‘lgan jarayonni qamrab olgan edi. Nestlé L’Oréal oilasi egalariga asosiy ulush evaziga Nestlé’ning 3 foiz ulushini taklif qildi. Hamkorlik juda muvaffaqiyatli bo‘ldi va 1980-yillarga kelib L’Oréal kosmetika sanoatida yetakchiga aylandi.
Nestlé bu bilan cheklanmadi. 1977-yilda kompaniya Amerikaning Alcon farmatsevtika kompaniyasini sotib olish orqali yanada kengaydi.
Bundan tashqaro Nestlé Carnation kompaniyasini sotib olish uchun 3 milliard dollar taklif qildi, bu o‘sha paytda eng yirik xaridlardan biri hisoblangan. Ushbu bitimning kattaligi tufayli uni tasdiqlash va yakunlash uchun bir yil vaqt kerak bo‘ldi.
Shuningdek, kompaniya 1988-yilda Rowntree Mackintosh brendini sotib oldi va KitKat hamda Smarties kabi sevimli shokoladlarga egalik huquqini qo‘lga kiritdi. O‘sha yili Nestlé Italiyaning yirik makaron va qandolatchilik kompaniyasi Buitoni-Perugina’ni sotib oldi.
Nestlé 1986-yilda Nespresso’ni taqdim etdi, bu qahva oldingi muzlatib quritilgan, arzon variantdan sezilarli darajada farq qilardi. Konsepsiya oddiy, ammo innovatsion edi: odamlarga o‘z uylarida hashamatli qahvadan bahramand bo‘lish imkonini beradigan “o‘zingiz tayyorlang” tizimi yaratildi.
Nestléning global strategiyasi
Berlin devori qulagandan so‘ng Markaziy va Sharqiy Yevropa, shuningdek, Xitoy bozorlari ochildi. Savdo to‘siqlari barham topib, iqtisodiy bozorlar yanada integratsiyalasha boshlagach, Nestlé yanada kengayish imkoniyatiga ega bo‘ldi.
Nestlé 1990-yillarning oxiridan 2000-yillarning oxirigacha strategik xaridlar orqali o‘zining keskin kengayishini davom ettirdi. Ba’zi asosiy xaridlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- Gerber (2007) – AQSh bolalar oziq-ovqat bozorida eng yaxshi ishlab chiqaruvchiga aylandi.
- San Pellegrino Group (1998) – Nestlé Pure Life kompaniyasiga rahbarlik qilish orqali rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda ishtirokini kengaytirdi.
- Spillers Petfoods (1998) – Kompaniya uy hayvonlari oziq-ovqat bozoridagi o‘rnini mustahkamladi.
- Ralston Purina (2002) – Uy hayvonlarini parvarishlash bo‘yicha global yetakchiga aylandi.
- Dreyer’s (2002) – AQSh muzqaymoq bozorida yetakchiga aylandi.
- Movenpick Ice Cream (2003) – Nestlé premium muzqaymoq ixtiro qildi.
- Delta muzqaymog‘i (2005) – Gretsiya va Bolqonga kengaydi.
- Chef America Inc (2002) – muzlatilgan oziq-ovqat bozoridagi ishtirok kengaydi.
- Jenni Kreyg va Tobi amaki (2006) – Oziqlanish, salomatlik va sog‘liqni saqlashga sodiqligini mustahkamladi.
- Novartisning tibbiy ovqatlanish bo‘limi (2007) – Nestlé kompaniyasining sog‘lom ovqatlanish biznesini to‘ldirdi.
Innovatsiyalarga sodiqlik
Nestlé butun dunyo bo‘ylab odamlar, oilalar va uy hayvonlari hayotini yaxshilashga, ularning sog‘lom va baxtli hayot kechirishlarini ta’minlashga sodiq. Kompaniya bozorning dinamik o‘zgarishlariga moslashgan, iste’molchilarning o‘zgaruvchan talablari va yangi tendensiyalarga javob beradi.
Nestlé xodimlarning innovatsiyalarini tezlashtiradigan InGenius loyihasini yaratgan. Ushbu platforma ichki startaplarni rivojlantirish, xodimlarga ijodiy fikrlash, g‘oyalarni ishga tushirish va tezkor harakat qilish imkoniyatini berish orqali ichki tadbirkorlikni rag‘batlantiradi.
Kompaniyada o‘sishning markazida innovatsiyalar turadi, shuningdek, kompaniya asosiy e’tiborni operatsion samaradorlikni oshirishga ham qaratadi. Nestlé o‘z jarayonlarini doimiy ravishda tahlil qilib boradi va samaradorligini oshirish va ta’sirchan biznes natijalarini taqdim etish uchun yangilaydi.
Nestlé butun dunyo bo‘ylab odamlarga yanada sog‘lom va barqaror parhezlarni taqdim etishga katta e’tibor bermoqda. Kompaniya shakar, tuz va to‘yingan yog‘ miqdorini kamaytirish uchun KitKat, Maggi kabi ko‘plab sevimli mahsulotlarining tarkibini qayta ishlab chiqmoqda. Bundan tashqari, Nestlé iste’molchilarning sog‘lomroq variantlarga bo‘lgan talabiga yaxshiroq mos kelishi uchun mahsulot liniyalarini organik ingrediyentlarga o‘tkazmoqda.
Shuningdek, kompaniya ekologik toza qadoqlashga o‘tish orqali uglerod izini kamaytirish choralarini ko‘rmoqda. Nestlé 2025-yilga qadar barcha qayta ishlanmaydigan qadoqlarni bosqichma-bosqich bekor qildi.
Nestlé: eng yaxshi ish beruvchi
Covid-19 davrida Nestlé chidamlilik va moslashuvchanlikni ko‘rsata oldi. Korxona pandemiya davrida yuqori sifatli oziq-ovqat mahsulotlarini barqaror yetkazib berishni ta’minlash uchun qayta ishlash va ishlab chiqarish jarayonlariga muhim o‘zgartirishlar kiritdi. Korxona pandemiya davrida ishchi kuchini himoya qilish va rag‘batlantirish uchun bir nechta faol qadamlarni qo‘ydi:
• Xodimlarga imkon qadar uydan turib ishlashga ruxsat berish;
• Sayohat va virus ta’sirini cheklash;
• Qat’iy gigiyena qoidalarini joriy etish;
• Samarali ijtimoiy masofani saqlash tadbirlarini amalga oshirish;
• 14 kunlik maxsus COVID-19 ta’tilini taklif qilish;
• Kreditlar shaklida moliyaviy yordam ko‘rsatish.
Nestlé, pandemiya davrida kuchli ijtimoiy mas’uliyat hissini namoyish etdi. Kompaniya tibbiyot muassasalari, oziq-ovqat banklari va yordam tashkilotlariga oziq-ovqat, toza suv va moliyaviy yordam kabi asosiy narsalarni taqdim etdi. Bundan tashqari, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilib, 10 million Shveysariya franki xayriya qildi. Emlash ishlarini tezlashtirish uchun kompaniya COVAX bilan ishladi va vaksinalarni adolatli taqsimlashni ta’minlash uchun 2 million Shveysariya franki hissa qo‘shdi.
Tayyorladi: Zuhraxon Mansurova
Fikr bildirish