FinTech sohasi shunchaki moliya bilan cheklanib qolmaydi – u bugun shakllanayotgan kelajakdir!
Texnologiyalar an’anaviy moliyaviy modellarga ta’sir ko‘rsatib, to‘lov, kreditlash va investitsiya jarayonlarini yanada samarali, tezkor va keng ommaga ochiq ko‘rinishga keltirib bormoqda. Ushbu jadal rivojlanayotgan bozor yangi startaplar va ambitsiyali tadbirkorlar uchun katta imkoniyat taqdim etmoqda.
Ammo bu bozor qanchalik to‘yingan? O‘zbekistonda hozir qanday o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda? Kelgusi yillarda qaysi segmentlar jadal o‘sadi? Bugun ushbu savollarga batafsil to‘xtalamiz.
FinTech aslida nima?
FinTech (Financial Technology) – bu moliyaviy xizmatlar va zamonaviy texnologiyalarning integratsiyasi bo‘lib, innovatsion vositalar va platformalar orqali moliyaviy xizmatlarni takomillashtirishga qaratilgan. Bu soha onlayn to‘lov tizimlari, mobil banking ilovalari, kriptovalyutalar, investitsiya platformalari va sug‘urta xizmatlarini o‘z ichiga oladi. FinTech’ning asosiy maqsadi – moliyaviy operatsiyalarni soddalashtirish, ularni arzonroq va har bir foydalanuvchi uchun qulayroq qilishdan iborat.
FinTech bozori quyidagi asosiy tendensiyalar ta’sirida jadal rivojlanmoqda:
Mobil to‘lovlar – Apple Pay, Google Pay kabi xizmatlar tranzaksiyalarni tezroq va qulayroq amalga oshirish imkonini bermoqda. Ayniqsa, bank infratuzilmasi yaxshi rivojlanmagan hududlarda bunday tizimlar muhim rol o‘ynaydi.
Robo-maslahatchilar – Sun’iy intellekt (AI) asosida ishlovchi algoritmlar investitsiya va moliyaviy rejalashtirish jarayonlarini soddalashtirib, aholining keng qatlami uchun qulay imkoniyat yaratmoqda.
Ochiq bank tizimi (Open Banking) – Banklar o‘z API larini ochib, innovatsion moliyaviy xizmatlarning rivojlanishiga va mijozlar uchun yanada qulay ekotizim yaratilishiga yo‘l ochmoqda.
InsurTech – Sug‘urta sektori raqamli texnologiyalarni joriy etib, jarayonlarni avtomatlashtirish orqali xizmat ko‘rsatish tezligi va samaradorligini oshirmoqda.
P2P kreditlash – Peer-to-peer kreditlash platformalari an’anaviy banklarni chetlab o‘tib, odamlar o‘rtasida bevosita qarz berish va olish imkoniyatini yaratib, foiz stavkalarini pasaytirishga yordam bermoqda.
O‘zbekistonda FinTech: trend va imkoniyatlar
O‘zbekistonda FinTech bozori tez sur’atlarda rivojlanmoqda va katta potensialga ega. Raqamli moliyaviy yechimlarga bo‘lgan talab quyidagi omillar bilan oshib boryapti:
Raqamlashtirish – banklar va moliyaviy institutlar onlayn banking, mobil ilovalar va raqamli to‘lov tizimlarini joriy etib, yangi FinTech startaplar uchun katta imkoniyatlar yaratmoqda.
Mobil to‘lovlar – yosh avlodning aksariyati tranzaksiyalar uchun smartfonlardan foydalanmoqda. Payme va Click bozorning muhim qismini egallagan bo‘lsa-da, hali ham innovatsion yechimlar uchun imkoniyatlar mavjud.
Startaplarni qo‘llab-quvvatlash – IT Park va boshqa akseleratorlar FinTech startaplarining rivojlanishini rag‘batlantirib, ularni moliyaviy va resurs jihatdan qo‘llab-quvvatlamoqda.
Mikromoliya va kreditlash – Sun’iy intellekt va Big data texnologiyalaridan foydalangan holda kredit “risk”larini yanada aniq baholash va reyting tizimlarini takomillashtirish mumkin.
O‘zbekistonda FinTech startaplari soni sezilarli o‘smoqda. Bu trend venchur kapital investitsiyalari hajmida ham aks etmoqda: faqatgina 2023-yilda FinTech startaplari $2.75 million mablag‘ jalb qilgan bo‘lib, ushbu sektor mamlakatda venchur investitsiyalari bo‘yicha yetakchi o‘rinni egalladi.
Raqamli moliyaviy xizmatlarga bo‘lgan talabning ortib borishi va bozorning rivojlanish bosqichidaligi sababli O‘zbekiston FinTech tadbirkorlari uchun innovatsiya va kengayish imkoniyatlari bo‘yicha boy zamin hisoblanadi.
O‘zbekistonda FinTech bozori qanchalik to‘yingan?
Ayni vaqtda O‘zbekistonning FinTech bozori nisbatan rivojlanmagan bo‘lib, startaplar va yangi mahsulotlar uchun qulay sharoitlar yetarli emas. Raqobat darajasi ham hali to‘laqonli shakllanmagan, tadbirkorlarga o‘z yo‘nalishini topish va bozorda mustahkam o‘rin egallash imkoniyatini yaratmoqda.
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga qaratilgan davlat tashabbuslari ushbu sohaning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Prezident Shavkat Mirziyoyev IT va FinTech sohalarining salohiyatini bir necha bor ta’kidlab, aholi tarkibi asosan yoshlardan iboratligini va jahonning eng qimmat 10ta kompaniyasidan 7 tasi aynan ushbu sohalarda paydo bo‘lganini qayd etdi. Bu investorlar va tadbirkorlar uchun FinTech jozibadorligini ko‘rsatmoqda.
Xususiy kompaniyalar ham bozor o‘sishiga faol hissa qo‘shmoqda. Uzum va TBC kabi misollar, mamlakatda FinTech bizneslari $1 milliarddan oshiq qiymatga yetishi mumkinligini ko‘rsatadi.
Regulyatsiya o‘zgarishlari va bozorga kirish strategiyalari
Mahalliy o‘yinchilarning o‘sishi va FinTech’ga qiziqish ortib borayotgan bo‘lsa-da, bozor so‘nggi yillarda muhim regulyatsion o‘zgarishlarga duch keldi. O‘tgan yil davomida Markaziy bank yangi to‘lov xizmatlari uchun birorta ham litsenziya bermadi. Natijada, faol kompaniyalar soni qisqarib, Cloudpayments, PSP va Yurt Pay kabi kompaniyalar bozorni tark etdi.
2025-yilda davlat tomonidan qo‘shimcha imkoniyatlar yaratilishi kutilmoqda. Kompaniyalarga ilmiy-tadqiqot (R&D) markazlari uchun kerakli uskunalarni bojxona bojisiz import qilish va operatsiyalarni kengaytirish imkoniyatlari beriladi. Ushbu omillar FinTech’ni O‘zbekistonda eng tez rivojlanayotgan sohalardan biriga aylantiradi va yangi ishtirokchilar hamda innovatsion yechimlar uchun hali ham imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatadi.
O‘zbekistondagi muvaffaqiyatli FinTech mahsulotlari
O‘zbekistonda FinTech sohasida muvaffaqiyatli bo‘lgan bir qancha mahsulotlarning paydo bo‘ldi. Ular kelajakdagi tadbirkorlar va startaplar uchun namuna sifatida xizmat qilmoqda:
Click, Payme, Oson, Paynet va Uzum – mamlakatdagi eng ommabop mobil to‘lov tizimlari bo‘lib, ular foydalanuvchilarga smartfon orqali tovar va xizmatlar uchun tezkor va xavfsiz to‘lovlarni amalga oshirish imkonini beradi.
Uzcard va Humo – O‘zbekistonning yetakchi to‘lov tizimlari bo‘lib, ular naqd pulsiz operatsiyalar va ichki pul o‘tkazmalarini ta’minlaydi. Ushbu tizimlar mamlakatning moliyaviy infratuzilmasining asosiy qismini tashkil etadi va innovatsion to‘lov yechimlarini ishlab chiqmoqchi bo‘lgan startaplar uchun muhim tajriba maydoni hisoblanadi.
Sug‘urta Bozor – O‘zbekistondagi birinchi onlayn sug‘urta Marketplace bo‘lib, foydalanuvchilarga majburiy OSAGO avtomobil sug‘urtasi, ixtiyoriy CASCO sug‘urtasi va xorijiy safarlar uchun yo‘lovchi sug‘urtasini xarid qilish imkoniyatini taqdim etadi.
IMAN va Alif – Markaziy Osiyoda Islom moliyasi sohasida faoliyat yurituvchi startaplar. Alif raqamli neobank sifatida faoliyat yuritib, shariat qoidalariga mos kreditlar va to‘lov yechimlarini taklif etadi. IMAN esa O‘zbekistonda ishlaydigan marketplace bo‘lib, savdogarlar, xaridorlar va investorlarni Islom moliyasi tamoyillari asosida mujassamlashtiradi. 2019-yilda tashkil etilgan IMAN shaffof va adolatli moliyaviy xizmatlarni taqdim etishga e’tibor qaratib, halol moliyaviy mahsulotlarning rivojlanishiga hissa qo‘shib kelmoqda.
Jett – investitsiyaga ixtisoslashgan platforma bo‘lib, brokerlar, FinTech kompaniyalari va chakana investorlarni bog‘lash orqali O‘zbekiston fond bozorining kengroq auditoriyaga ochilishiga xizmat qilmoqda. Ishga tushirilgandan beri O‘zbekiston fond birjasidagi barcha tranzaksiyalarning 70 foizdan ortig‘i aynan Jett orqali amalga oshirilgan, bu esa uning mahalliy moliyaviy bozorga katta ta’sir ko‘rsatishini bildiradi. Jett, shuningdek, moliyaviy savodxonlikni oshirish va investorlar bilan aksiyadorlik jamiyatlari o‘rtasidagi munosabatlarni yaxshilashga hissa qo‘shmoqda.
FinTech startapini qanday ishga tushirish mumkin?
Agar siz FinTech startapini yaratmoqchi bo‘lsangiz, quyidagi asosiy bosqichlar muvaffaqiyatga erishishda muhim ahamiyatga ega:
Muammoni aniqlash. Startapingiz qanday aniq muammoni hal qilishini tushunib oling. Bu mavjud moliyaviy jarayonlardagi samarasizlikni bartaraf etish, foydalanuvchilar uchun qulaylik yaratish yoki kam ta’minlangan mijoz segmentlari uchun maxsus yechimlarni ishlab chiqishni o‘z ichiga olishi mumkin.
Bozor tadqiqoti. Raqobat muhiti, iste’molchi ehtiyojlari va bozor tendensiyalarini chuqur tahlil qiling. Haqiqiy talabga mos keladigan mahsulot yaratish bozorni yaxshi tushunishni talab etadi.
Mahsulotni ishlab chiqish. Minimal ishlaydigan mahsulot (MVP) yarating va uni real foydalanuvchilar bilan sinab ko‘ring. Moliyaviy ilovalar sezgir ma’lumotlar bilan ishlaydi, shuning uchun xavfsizlik va ishonchlilik birinchi o‘rinda bo‘lishi kerak.
Litsenziyalash. O‘zbekiston Markaziy bankidan zarur litsenziyalarni olish startapingizning rasmiy faoliyatini boshlash uchun muhim qadamdir.
Investitsiyalar jalb qilish. Loyihangizga qiziqqan investorlarni topish uchun akselerator va inkubator dasturlarida faol ishtirok eting.
Marketing va kengayish. Startapingiz ommalashishi uchun to‘liq marketing strategiyasini ishlab chiqing. Muvaffaqiyatli ishga tushirilgandan so‘ng, bozorda ulushingizni kengaytirishga e’tibor qarating.
O‘zbekiston – FinTech startaplar uchun ideal bozor
FinTech shunchaki vaqtinchalik trend emas, balki butun moliyaviy sektorni tubdan o‘zgartirayotgan inqilobdir. O‘zbekistondagi tadbirkorlar uchun bu innovatsiyaga boy va tez rivojlanayotgan sohaga kirish imkoniyatidir.
Raqamli moliyaviy xizmatlarga bo‘lgan talabning ortib borishi va davlat tomonidan kuchli qo‘llab-quvvatlanish O‘zbekistonni FinTech mahsulotlarini rivojlantirish uchun jozibador bozorga aylantirmoqda. Texnologiyalar oldinga siljishda davom etar ekan, ularning imkoniyatini anglab yetgan tadbirkorlar bozorning yetakchi o‘yinchilariga aylanishi mumkin.
Tayyorladi: Zuhraxon Mansurova
Fikr bildirish