Startap bilan barqaror rivojlangan kompaniyani qanday farqlash mumkin?

Bugungi kunda startaplar butun dunyoni o‘ziga jalb etib kelmoqda. Ular odatda bitta g‘oya – muammoni hal qilish va dunyoni o‘zgartirish istagidan boshlanadi. Asoschilar esa hayoti va mehnatini endigina shakllanayotgan kompaniyaga bag‘ishlaydi, orzu-umidlarini ro‘yobga chiqarishga harakat qiladi.

Shu o‘rinda muhim bir savol paydo bo‘ladi: startap qachon ortiq startap bo‘lmay qoladi?

Bu savol tadbirkorlik doirasida ko‘plab munozara va tahlillarga sabab bo‘ladi.

Buni qanday aniqlash mumkin? U moliyaviy bosqichlarga asoslangan holda belgilanadimi? Yoki xodimlar soni yoki daromad ko‘rsatkichlariga qarabmi? Bugun startaplarni shakllanishi va o‘sishini belgilovchi eng muhim omillarni tahlil qilamiz.

Startap deganda nimani tushunamiz?

Kompaniya qachon startap maqomini yo‘qotishini aniqlashdan avval, avvalo startap tushunchasi nimani anglatishini tushunish lozim. Startap – bu innovatsion g‘oyaga asoslangan, tez sur’atda o‘sishga yo‘naltirilgan va yuqori darajadagi noaniqlik sharoitida faoliyat yurituvchi yosh kompaniyadir. Uning asosiy maqsadi – takrorlanuvchi va kengaytirishga mos biznes modelini ishlab chiqish hamda uni muvaffaqiyatli amalga oshirishdir.

Startaplarning asosiy belgilari:

• Innovatsiya: startaplar bozorga odatda, ilgari mavjud bo‘lmagan mahsulotlar, xizmatlar yoki texnologik yechimlarni taklif etadi.
• O‘sish salohiyati: ular eksponensial (tez sur’atli) o‘sishga intiladi, ko‘pincha mavjud sanoat sohalarini yangilaydi yoki mutlaqo yangi bozor segmentlarini  yaratadi.
• Cheklangan resurslar: ko‘pgina startaplar ilk bosqichda cheklangan moliyaviy imkoniyatlar bilan ish boshlaydi, investorlar yoki o‘z mablag‘i yordamida rivojlanadi.
• Moslashuvchan tuzilma: ularning tashkilot ichidagi strukturalari odatda qat’iy tuzilishga ega emas, bu esa ularga tez qaror qabul qilish, yo‘nalishni o‘zgartirish va yangi sharoitlarga moslashishga imkon beradi.

Startap evolyutsiyasi

Startapning shakllanish yo‘li murakkab va bosqichma-bosqich kechadigan jarayon. Kompaniya rivojlangani sayin, u turli bosqichlardan o‘tadi va mazmunan o‘zgaradi. Quyida asosiy bosqichlarni ko‘rib chiqamiz.

Moliyalashtirish va o‘sish bosqichlari

Startaplar odatda bir nechta sarmoya jalb qilish bosqichlarini bosib o‘tadi. Har bir bosqich kompaniya hayotida yangi imkoniyatlar va rivojlanish davrini bildiradi:

• Dastlabki bosqich: bu kompaniyaning ilk shakllanish bosqichidir. Asoschilar o‘z mablag‘ini sarflaydi yoki do‘stlar, qarindoshlar va “angel” investorlar orqali sarmoya topadi.
• A-seriya: bu bosqichda odatda venchur kapital fondlari ishtirok etadi. Mablag‘lar mahsulotni takomillashtirish, kuchli jamoa tuzish va marketing faoliyatini yo‘lga qo‘yishga yo‘naltiriladi.
• B-seriya va undan keyingi bosqichlar: Keyingi bosqichlarda kompaniya o‘z faoliyatini kengaytirish, operatsiyalar hajmini oshirish va geografik faoliyat doirasini kengaytirish uchun zarur bo‘lgan moliyaviy asosni shakllantiradi. Agar kompaniya yirik miqdordagi sarmoyalarni jalb qilib, barqaror daromad oqimiga ega bo‘lib ulgurgan bo‘lsa, ayrim ta’riflarga ko‘ra, u endi “startap” maqomidan chiqib to‘laqonli korxona sifatida faoliyat yurita boshlaydi.

Operatsion miqyoslash jarayoni

Muvaffaqiyatli startaplar vaqt o‘tishi bilan o‘zining dastlabki tuzilmalari va ish yuritish uslublaridan chiqa boshlaydi. Dastlabki tajriba asosidagi, improvizatsion faoliyatdan tizimli va keng miqyosda boshqariladigan operatsiyalarga yo‘naltiriladi. Bu jarayon kompaniya yetilayotganining muhim belgilaridan biridir.

• Kadrlar siyosati: kompaniya o‘z faoliyat doirasini kengaytirar ekan, malakali va tajribali mutaxassislarni jalb qilish orqali jamoani kuchaytiradi. Bu esa o‘sish strategiyasini barqaror amalga oshirishga xizmat qiladi.
• Tizim va jarayonlar: samaradorlik va izchillikni ta’minlash uchun tizimlar, standartlashtirilgan ish jarayoni, iyerarxik boshqaruv strukturalari joriy etiladi.
• Infratuzilma: kompaniyaning texnologik va tashkiliy barqarorligini ta’minlash uchun zamonaviy axborot tizimlari, ta’minot zanjirlari va boshqa zarur infratuzilmalarga investitsiyalar kiritiladi.

Norasmiy, ad-hoc (vaziyatga moslashgan) boshqaruvdan aniq belgilangan, tizimli yondashuvga o‘tish – kompaniyaning startaplik bosqichidan chiqib, shakllangan biznes subyektiga aylanish jarayonida muhim burilish hisoblanadi.

Madaniy o‘zgarishlar

Startaplar kengayib borgani sari, ularning ichki madaniyati ham o‘zgara boshlaydi. Ular kompaniya ichki muhiti va ustuvor yo‘nalishlari evolyutsiyasini aks ettiradi:

• Xatar bilan bog‘liq munosabat: dastlabki bosqichlarda kuzatiladigan yuqori xatar vaqt o‘tishi bilan o‘z o‘rnini ehtiyotkor, bosiq qarorlar qabul qilishga beradi. Bu kompaniyaning bozordagi o‘rnini mustahkamlashi bilan bog‘liq.
• Qaror qabul qilish tartibi: ilk bosqichlardagi asoschilarga bog‘liq bo‘lgan tezkor va jamoaviy qaror qabul qilish modeli, keyinchalik markazlashgan, tizimli boshqaruv uslubiga o‘zgaradi.
• Ish va hayot muvozanati: kompaniya barqarorlashgach xodimlar uchun ish va shaxsiy hayot o‘rtasidagi muvozanat muhim ahamiyat kasb eta boshlaydi.

Ushbu madaniy o‘zgarishlar kompaniyaning endi startap mentalitetidan uzoqlashib, an’anaviy korporativ madaniyatni qabul qilayotganini anglatadi. Bu esa kompaniya rivojlanishining muhim bosqichiga ishora qiladi.

Yetilgan kompaniyaga xos asosiy belgilar

Startap maqomidan to‘laqonli kompaniya maqomiga o‘tishning yagona universal mezoni mavjud emas. Biroq o‘zgarish jarayonini yaqqol ifodalaydigan bir nechta muhim ko‘rsatkichlar mavjud.

Barqaror biznes modeli

Kompaniya rivojidagi eng muhim bosqichlardan biri – barqaror va daromad keltiruvchi biznes modeliga erishishdir. Bunda kompaniya muntazam, takrorlanuvchi daromad oqimlariga ega bo‘ladi, moliyaviy mustaqillik ta’minlanadi. Kompaniya o‘zini-o‘zi ta’minlaydi, tashqi sarmoyalarga tayanmasdan faoliyat yurita oladi, o‘z sohasida kuchli pozitsiyani egallaydi, hatto bozorda yetakchi o‘yinchiga aylanishi ham mumkin.

Startap mazkur darajaga chiqqach yetilgan, shakllangan biznes sifatida e’tirof etilishi mumkin.

Barqaror yetakchilik

Ko‘plab startaplar o‘zining dastlabki bosqichlarida rahbariyat almashinuvini boshdan kechiradi. Aksincha, yetilgan kompaniyalar odatda barqaror va tajribali rahbarlar jamoasiga ega bo‘ladi. Bunda kompaniya rahbariyati o‘z sohasida o‘zini ko‘rsatgan, natijalarga erishgan mutaxassislardan iborat bo‘ladi. Tashkilot ichida aniq vakolatlar, funksional taqsimot va hisobotlar zanjiri mavjud bo‘ladi. Rahbariyat almashinuvi jarayoni oldindan belgilangan reja asosida ketadi, mexanizmlar joriy etiladi.

Aniq belgilangan vazifalarga ega, barqaror va tajribali rahbariyat jamoasi – kompaniyaning startap bosqichidan o‘tganining muhim belgilaridan biri.

Tizimlashtirilgan jarayonlar

Startaplar odatda moslashuvchanlik va chaqqonlik bilan ajralib turadi. Ammo yetilgan kompaniyalar – faoliyati puxta yo‘lga qo‘yilgan, aniq belgilangan jarayon va tizimlarga ega tashkilotlardir. Kompaniyaning kundalik faoliyati maxsus hujjatlar orqali tartibga solinadi. Bu esa izchillik va samaradorlikni ta’minlaydi. Har bir bo‘lim, lavozim va hisobdorlik zanjiri aniq belgilangan bo‘lib, tashkilot ichidagi vazifalar to‘liq muvofiqlashtirilgan tarzda bo‘ladi. Kompaniya o‘z faoliyatini soha standartlari, tartib-qoidalar va zamonaviy korporativ boshqaruv tamoyillariga muvofiq olib boradi.

Bunday formal strukturalar va aniq tartibga solingan jarayonlarning mavjudligi kompaniyaning endi moslashuvchan, norasmiy startap emas, balki to‘laqonli institutsional biznes subyektiga aylanganini bildiradi.

Startap mentaliteti

 “Startap” tushunchasi faqat moliyaviy yoki tashkiliy mezonlar bilan cheklanmaydi. Bu o‘ziga xos dunyoqarash, yangilik yaratish, xatarni qabul qilish va doimiy o‘zgarishga tayyorlik madaniyatidir.

Ko‘plab muvaffaqiyatli kompaniyalar hattoki, jadal o‘sish va moliyaviy barqarorlikka erishganidan keyin ham “startap mentaliteti”ni ongli ravishda saqlab qolgan. Ular innovatsion ruhni rivojlantiradi, tajriba qilishga undaydi va o‘zgarishlarni doimo qabul qiladi.

Bu yondashuv esa raqobatda kuchli ustunlik beradi. Chunki kompaniya qanday miqyosda faoliyat yuritmasin, u har doim bozor sharoitlariga chaqqonlik bilan moslasha oladi va yangiliklarga tez javob qaytarishga qodir bo‘ladi.

Startap va barqaror rivojlangan kompaniya: asosiy farqlar

Startaplar va barqaror rivojlangan kompaniyalar o‘rtasida keskin tafovutlar mavjud bo‘lib, bu farqlar nafaqat ularning yoshi yoki moliyaviy holatida, balki strategik qarorlar, tashkiliy tuzilma va korporativ madaniyatda ham yaqqol namoyon bo‘ladi. Ularning asosiy xususiyatlari solishtirma tarzda tahlil qilamiz.

• Yosh jihati – startaplar odatda besh yilgacha faoliyat yuritgan, hali shakllanish bosqichida bo‘lgan kompaniyalar hisoblanadi. Barqaror rivojlangan kompaniyalar esa ko‘p yillik faoliyatga ega, o‘z sohasida mustahkam o‘rin egallagan tashkilotlardir.
• Moliyalashtirish manbalari – startaplar ko‘pincha tashqi sarmoya ya’ni venchur kapital yoki “angel investorlar” orqali moliyalashtiriladi. Barqaror rivojlangan kompaniyalar esa o‘zini-o‘zi moliyalashtira oladigan, ijobiy pul oqimiga ega korxonalardir.
• Biznes modeli – startaplar tajriba asosida ishlaydigan, hali sinovdan o‘tmagan, ammo kengaytirilishi mumkin bo‘lgan biznes modelini izlaydi. Rivojlangan kompaniyalarda esa samaradorligi amaliyotda isbotlangan, barqaror va rentabelli model mavjud bo‘ladi.
• Daromad – yosh startaplarda odatda doimiy daromad oqimlari hali shakllanmagan bo‘ladi. Aksincha, rivojlangan kompaniyalar muntazam, takrorlanuvchi va barqaror daromad manbalariga ega bo‘lib, moliyaviy jihatdan ancha mustahkam hisoblanadi.
• Bozordagi mavqe – startaplar mavjud bozorlarga yangilik olib kiradi yoki butunlay yangi bozor segmentlarini yaratadi. Barqaror rivojlangan kompaniyalar esa allaqachon shakllangan bozorlarda yetakchi mavqega ega bo‘ladi.
• Rahbariyat – startaplar odatda asoschilar tomonidan boshqariladi, rahbariyat tuzilmasi moslashuvchan va norasmiy bo‘ladi. Rivojlangan kompaniyalarda esa tajribali rahbarlar jamoasi mavjud bo‘lib, aniq vakolat va mas’uliyatlar taqsimoti bilan ishlaydi.
• Jarayonlar – startaplar minimal darajadagi rasmiylashtirilgan jarayonlarga ega bo‘lib, chaqqonlik va tajribaviy yondashuvga asoslanadi. Barqaror rivojlangan kompaniyalar esa standart operatsion tartib-qoidalarga tayanadi.
• Tashkiliy tuzilma – startaplarda sodda, gorizontal va moslashuvchan tuzilma mavjud. Barqaror rivojlangan kompaniyalarda esa bo‘limlar aniq ajratilgan, vakolat va hisobot tizimi formal tarzda tashkil etilgan bo‘ladi.
• Korporativ madaniyat – startaplar tez muvaffaqiyatga erishishish yoki barbod bo‘lish tamoyiliga asoslanib harakat qiladi. Ular innovatsion, xatarga ochiq yondashuvga ega. Barqaror rivojlangan kompaniyalar esa tavakkal va samaradorlik o‘rtasida muvozanatni saqlashga intiladi.
• O‘sish strategiyasi – startaplar tez o‘sishni ustun deb biladi, ko‘pincha daromadlilikni keyinroq hal qilinadigan masala sifatida ko‘radi. Rivojlangan kompaniyalar esa foyda va barqarorlikka asoslangan o‘sish strategiyasini tanlaydi.

Tayyorladi: Zuhraxon Mansurova