O‘zbekistondagi millionlab mijozlarga onlayn xarid qilish, fintech va oziq-ovqat yetkazib berishga xizmat qiluvchi elektron tijorat startapi Uzum 114 million AQSH dollari miqdorida investitsiya yig‘di va 1,16 milliard AQSh dollari qiymatidagi mamlakatdagi birinchi unicorn bo‘ldi.
O‘zbekistonda 35 milliondan ortiq aholining qariyb 60 foizini 30 yoshgacha bo‘lganlar tashkil etishi startaplar uchun qulay sharoit hisoblanadi. Shuningdek, mamlakatda savodxonlik darajasi 100% ga yaqin (hukumat maʼlumotlariga koʻra), internet va smartfonlardan foydalanish ko’rsatkichi esa 75% dan ortiq. 2020 yilda Markaziy Osiyoda 1200 ga yaqin startap mavjud bo‘lib, ularning 85% dastlabki bosqichda edi. Osiyo taraqqiyot banki hisob-kitoblariga ko‘ra, fintech startaplari 30%, ikkinchi o‘rinda esa 27% ko’rsatkich bilan elektron tijorat startaplari turibdi.
Biroq, mamlakatda e-tijorat xizmatlarining sezilarli darajada tanqisligi kuzatilmoqda, bu esa 2022-yil dekabr holatiga ko‘ra O‘zbekiston jami chakana savdo bozorining atigi 2,2 foizini tashkil qilgani sabablaridan biri bo‘lishi mumkin, deyiladi hisobotda (PDF) KPMG. “Uzum” co-founder va bosh direktori Jasur Jumayevning aytishicha, oʻzbekistonliklar avvallari Instagram, TikTok va Telegram kabi ijtimoiy tarmoq ilovalari orqali onlayn xarid qilishgan. Cheklangan aksiya birliklari (SKU) va logistika xizmatlariga ega bo’lmagan sotuvchilar ijtimoiy platformalarda faoliyat olib borishgan.
Jumayev kompaniyaning O’zbekistonda ham Amazon ko’plab mamlakatlarda qilgan potentsialini aniq ko’rdi: integratsiyalashgan logistika va yetkazib berishni va’da qilgan yaxlit bozorni taklif etdi. “Uzum” kompaniyasi logistika, avtoparkni tashkil etish va bir kun ichida yetkazib berishni taʼminlaydigan buyurtmalarni qabul qilish punktlarini tashkil etishdan boshladi. Bozor 2022-yil oktyabr oyida ishga tushirilgan va bugungi kunda 8 milliondan ortiq faol foydalanuvchilarga va 600 000 dan ortiq SKU sotuvchi 9 000 dan ortiq sotuvchilarga ega. Aksincha, “Uzum”ning strategiya va biznesni rivojlantirish boʻyicha direktori Nikolay Seleznevning soʻzlariga koʻra, mamlakatdagi eng yirik koʻcha bozorida har kuni 70 mingga yaqin mahsulot sotiladi. Birinchi yilda startapning yalpi tovar qiymati (GMV) 150 million dollarni qayd etdi va bu yil sotuvlar kamida 300 million dollarga yetishi kutilmoqda.
Bozordagi muvaffaqiyatidan so’ng ko’p o’tmay Uzum moliyaviy texnologiyalar bozoriga o’zining “hozir ol, keyin to’la” (BNPL) ya’ni mahsulotni sotib olgandan keyin to’lov qilish tizimini ishga tushirdi. Jumayevning soʻzlariga koʻra, elektron tijorat tranzaktsiyalarining taxminan 45-50% BNPL yechimi orqali amalga oshiriladi. Uzum oziq-ovqat yetkazib berish biznesiga ham kirishdi va uning rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash uchun raqamli bank yaratdi.
“Onlayn mijozlarni jalb qilgan holda, biz ularni 100% raqamli bo‘lgan kundalik banking kabi tranzaksiya talab qiladigan biznesda ushlab turamiz. Biz ularni 100% shariatga mos keladigan kredit mahsulotlarimiz bilan ta’minlaymiz, bu ham O‘zbekiston aholisining kamida 85% i uchun juda foydali”, — dedi Seleznev TechCrunch nashriga.
52 million dollarlik kapital va qolgan 62 million dollar qarzni o’z ichiga olgan A seriyali bosqich FinSight Ventures tomonidan olib borildi va Xanara Investment Management va Uzumning yuqori rahbariyatining ishtirokini o’z ichiga oldi. Uzum startapning birinchi tashqi moliyalashtirishi bo‘lgan A seriyali raundda ishtirok etgan investorlarga 5%dan kamroq investitsiya ajratdi. Startap, shuningdek, bu yil B seriya doirasida Yaqin Sharq, Buyuk Britaniya va AQShdagi investorlardan 200 million dollarga yaqin investitsiya olishni rejalashtirmoqda.
Uzum investitsiyaning 3/2 qismini o‘zining fintech biznesi va 3/1 qismini elektron tijorat biznesi uchun ishlatishni rejalashtirmoqda. Jismoniy shaxslarni, shuningdek, kichik va o‘rta biznesni garovsiz kreditlash uchun yangi mahsulotlar ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish, shuningdek, o‘zining IT va logistika infratuzilmasiga sarmoya kiritish rejalashtirilmoqda.
“Biz mahsulotlarimiz assortimentini kengaytirmoqchimiz, elektron tijorat infratuzilmamizni yaxshilamoqchimiz va fintechni moliyalashtirmoqchimiz”, dedi Jumayev.
Joriy yil oxirigacha Uzum o‘z biznesini ikkita super platformaga birlashtirishni rejalashtirmoqda: biri iste’molchi takliflari uchun, ikkinchisi esa biznesga yo‘naltirilgan mahsulotlar uchun. Shuningdek, u iyun oyida mamlakatdagi “eng yirik” elektron tijorat logistika majmuasini ishga tushiradi, dastlab hajmi 112 000 kv. metrni tashkil etishi va kelgusi bir necha yil ichida 500 000 kv. metrga kengaytirish rejalashtirilgan.
Jumayev butun dunyo boʻylab ‘’Uzum’’ ga o’xshash bir qancha kompaniyalar faoliyat olib borayotganini ta’kidladi va misol tariqasida Lotin Amerikasi Nubank va Qozogʻistonning Kaspi.kz kabilarni aytib o’tdi. Biroq, u O‘zbekistonda hech qanday raqobatni ko‘rmayapti, chunki Uzum turli mahsulotlardan har xil daromad olish afzalligiga ega va o‘zining elektron tijorat va fintech xizmatlarini birlashtirib ko‘proq daromad olishi mumkin.
“Biz Kaspi.kz ning qo‘shni Qozog‘istonda super platforma yaratishdagi muvaffaqiyatiga guvoh bo‘ldik va ishonchimiz komilki, Uzum zarur iste’dod, resurslar va mahsulotlar bilan bu muvaffaqiyatni takrorlaydi va O‘zbekistonda milliy texnologiya yetakchisiga aylanadi”, — dedi u. FinSight Ventures kompaniyasining boshqaruvchi hamkori Aleksey Garyeahyunov tayyorlangan bayonotda.