Yillar davomida dasturiy ta’minot kompaniyalari foydalanuvchilar soniga qarab haq olish ya’ni “o‘rinlar soni” (yoki “seats”) modeliga amal qilishgan. Ammo sun’iy intellekt bu tizimni tubdan o‘zgartirmoqda. AI vositalari yanada ilg‘or bo‘lib borayotgani sari, ularni ishlatish xarajatlari ham ancha qimmatga tushmoqda. Endi esa yangi davr kirib kelmoqda. Bu dasturiy ta’minot sanoatini tubdan o‘zgartirishi mumkin: foydalanganingga qarab to‘lash (“pay-as-you-go”).
AI nega qimmatga tushmoqda?
Bu o‘zgarishning markazida yangi turdagi AI yotadi — faqat tezkor javob bermaydigan, balki bosqichma-bosqich fikrlaydigan, o‘z ishini tekshiradigan va javobdan oldin bir necha marta hisob-kitob qiladigan kuchli modellar. Bu esa “inference-time compute” deb ataladigan jarayonda juda katta hisoblash quvvatini talab qiladi.
Masalan, OpenAI’ning eng yangi o3-high modeli bitta savolga javob berish uchun avvalgi o1 modeliga qaraganda 1,000 baravar ko‘proq qayta ishlash, ya’ni “tokenlari”dan foydalanadi. Barclays tahlilchilarining hisoblashicha, bitta foydalanuvchi so‘rovi uchun bir murakkab javob tayyorlash narxi taxminan $3,500 atrofida bo‘lishi mumkin.
Endi tasavvur qiling, bu miqdor millionlab foydalanuvchilarga ko‘payganida qanday xarajatlar yuzaga chiqadi.
Nega an’anaviy narxlash modellari endi ish bermayapti
Yaqin vaqtgacha Salesforce, Microsoft yoki Zoom kabi SaaS kompaniyalari an’anaviy tarzda har bir foydalanuvchi uchun barqaror to‘lov modelidan foydalangan. Bu usul foydalanuvchini xizmat bilan ta’minlash xarajati deyarli nolga teng bo‘lganda foydali edi. Ammo sun’iy intellekt bilan bu xarajat har bir foydalanuvchi uchun keskin o‘zgarishi mumkin — foydalanuvchi tizimdan qancha ko‘p foydalansa, xarajat ham shunga yarasha oshadi.
Bu esa belgilangan tarif (flat-rate) tizimini xavf ostiga qo‘yadi. Agar bitta mijoz boshqasiga nisbatan ancha ko‘p AI quvvatidan foydalansa, kompaniya zarar ko‘rishi mumkin.
Konsalting kompaniyasi AlixPartners bu muammoni aniq tushuntirgan: “AI agentlari an’anaviy SaaS xizmatlariga qaraganda daromad xarajatlarini ancha oshirishi mumkin, bu esa kompaniyalarni ushbu xarajatlarni boshqarish usullarini qayta ko‘rib chiqishga majbur qiladi.”
Foydalanishga asoslangan narxlash tizimiga o‘tish
Bu muammoni hal qilish uchun ko‘plab kompaniyalar faoliyatga asoslangan narxlash modeliga o‘tmoqda. Bu modelda mijoz ishlov berilgan tokenlar, berilgan savollar, foydalanilgan funksiyalar yoki ishga tushirilgan avtomatlashtirishlar soniga qarab haq to‘laydi.
Bu yondashuv texnologiyaning boshqa sohalarida yangilik emas. Masalan, dasturchilar platformasi Vercel saytga qancha ko‘p tashrif buyurilsa, shuncha ko‘p to‘lov oladi. Yaqinda esa OpenAI bosh direktori Sem Altman kredit asosida ishlaydigan tizimni taklif qildi — foydalanuvchi asosiy obuna uchun haq to‘laydi va turli AI funksiyalaridan foydalanish uchun kreditlardan foydalanadi, kerak bo‘lsa qo‘shimcha kredit sotib oladi.
Bu yondashuv mijozlarga ko‘proq nazorat beradi va dasturiy ta’minot kompaniyalariga AI infratuzilmasining ortib borayotgan xarajatlarini boshqarishda yordam beradi.
Bu dasturiy ta’minot kelajagi uchun nimani anglatadi
Biz AI iqtisodiyotining yangi bosqichiga o‘tyapmiz — endi har bir interaksiya aniq xarajatlarga ega. Yashab qolishni istagan dasturiy ta’minot kompaniyalari narxlash tizimlarini ushbu haqiqatga moslashtirishi kerak bo‘ladi. Belgilangan tariflar asta-sekin yo‘qolishi, ularning o‘rnini moslashuvchan va foydalanishga asoslangan rejalar egallashi mumkin.
Foydalanuvchilar uchun bu ko‘proq shaffoflikni anglatadi — lekin shu bilan birga, foydalanish hajmini nazorat qilish zaruriyatini ham bildiradi. Kelajakda kuchli AI vositalaridan foydalanish telefoningizdagi internet-trafikni boshqarishga o‘xshab qolishi mumkin.
Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva
