Farmatsevtika sohasi sun’iy intellekt yordamida ishlab chiqilgan dori formulalarini hayotni saqlab qoluvchi dori vositalariga aylantirishga intilmoqda.
Google DeepMindning sho‘ba kompaniyasi Isomorphic Labs bu yil sun’iy intellekt asosida ishlab chiqilgan dorilarni klinik sinovlardan o‘tkazishni rejalashtirmoqda. Kompaniyaning Nobel mukofoti sovrindori bosh direktori Demis Xassabis Davosdagi Jahon iqtisodiy forumida shunday dedi:
«Yil oxiriga qadar sun’iy intellekt yordamida yaratilgan dorilarni klinik sinovlarda ko‘rish niyatidamiz. Bu bizning rejamiz.»
Sun’iy intellekt yordamida dori kashf etishning imkoniyatlari juda katta. Odatiy usulda kimyoviy moddalarni qo‘lda sinab ko‘rish uchun yillar talab etilsa, sun’iy intellekt algoritmlari katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilib, yangi dori uchun kerakli molekulalarni topishga imkon beradi. Bu esa dori ishlab chiqarishni tezlashtirishi, xarajatlarni kamaytirishi va yangi davolash usullarini ochishga yordam berishi mumkin.
Taxminlarga ko‘ra, hozirda dunyoda dori kashf qilish sohasida ishlayotgan 460 dan ortiq sun’iy intellekt startaplari mavjud bo‘lib, ularning chorak qismi Yevropada joylashgan. Umuman olganda, bu sohaga hozirgacha 60 milliard dollardan ortiq mablag‘ kiritilgan va bu raqam hali ham oshmoqda.
Shu bilan birga, dorini kashf qilish jarayonning faqat bir qismi hisoblanadi. Farmatsevtika kompaniyalari ularni ishlab chiqarish, reklama qilish va sotish uchun tanlamagan ekan, dorilar hayotga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi.
Shu sababdan, farmatsevtika gigantlari va sun’iy intellekt startaplari o‘rtasidagi hamkorliklar katta ahamiyatga ega.
O‘tgan yili Isomorphic Labs Eli Lilly kompaniyasi bilan sun’iy intellekt yordamida kichik molekulali dorilar bo‘yicha tadqiqot olib borish uchun 45 million dollarlik bitim imzoladi. Bu bitim doirasida kompaniya natijalarga qarab 1,7 milliard dollargacha mukofot olishi mumkin. Shuningdek, kompaniya Shveysariyaning biotexnologik giganti Novartis bilan ham shunga o‘xshash kelishuvga erishdi.
«Biz allaqachon haqiqiy dori loyihalari ustida ishlayapmiz,» dedi Xassabis Bloomberg telekanaliga bergan intervyusida. «Keyingi bir necha yilda sun’iy intellekt yordamida yaratilgan dorilarni klinikalarda ko‘rishni kutyapmiz.»
2012-yilda Dandi universitetidan ajralib chiqqan Exscientia sun’iy intellektni dori kashf qilishda qo‘llagan birinchi kompaniyalardan biri edi. 2024-yilda kompaniya sun’iy intellekt yordamida yaratilgan birinchi dori namunasini klinik sinovlarga olib chiqdi va buni atigi 12 oyda amalga oshirdi — odatda, bunday jarayon 5 yil davom etadi. AQShning raqobatchisi Recursion noyabr oyida kompaniyani 688 million dollarga sotib oldi.
Bu sun’iy intellekt yordamida dori kashf qilish bozorining o‘sib borayotgan va tobora birlashayotgan yirik ikki misoli hisoblanadi. Shu bilan birga, kichikroq startaplar ham tor yo‘nalishlar bo‘yicha izlanishlarni davom ettirmoqda. Masalan, Kembrijdagi CardiaTec yurak kasalliklarini davolash uchun yangi dorilarni izlayotgan bo‘lsa, Londondagi Multiomic Health metabolik kasalliklarni davolash usullarini ishlab chiqmoqda.
Shunga qaramasdan, sun’iy intellekt dori kashf etishda «mo‘jizaviy yechim» emas. U kerakli kimyoviy birikmalarni aniqlash jarayonini keskin tezlashtirsa-da, laboratoriya tajribalari, klinik sinovlar va rasmiy tasdiqlash jarayonlari hali ham vaqt talab etuvchi bosqichlar bo‘lib qoladi. Lekin sun’iy intellektning eng katta ustunligi ilk qadamda — tadqiqotchilar e’tiboridan chetda qolgan maqsadlarni aniqlashda yotadi. Bu esa vaqtni tejash bilan birga, yangi davolarni topish imkonini ham beradi.
