Kartalardan boshlanib, sun’iy intellektgacha
1975-yilda mashhur musiqachi va produser Brian Eno rassom Peter Shmidt bilan birga Oblique Strategies nomli kartalar to‘plamini yaratdi. Bu oddiy o‘yin emas edi — kartalarda qisqa, g‘alati va ko‘pincha chalkash jumlalar yozilgan bo‘lib, ular ijodkorlarga yangi yo‘l ochib berardi.
Misollardan ba’zilari:
- “Use an unacceptable color.”
- “Only one element of each kind.”
- “Give way to your worst impulse.”
- “Remove ambiguities and convert to specifics.”
- “Honor thy error as a hidden intention.”
Bu kartalar san’atkorlarga tayyor javob bermas, balki savol uyg‘otardi. Qisqasi, ular “yo‘l ko‘rsatuvchi oyna” vazifasini bajargan: ijodkorga o‘zi yashirib yurgan yoki e’tibor bermagan narsasini ko‘rsatib qo‘ygan.
Bugungi AI’dagi promptlar ham xuddi shunday ishlaydi.
Bowie sessiyasidan bugungi AI promptlarigacha
Brian Eno kartalari ko‘pincha tasodifiy lahzalarni ijodga aylantirardi. Masalan, David Bowie albomi Low yozilishida sintezator xatoligi tufayli asabiylashgan paytda Eno kartani chiqardi: “Honor thy error as a hidden intention.” Shu “xato” keyinchalik qo‘shiqning asosiy atmosferasiga aylandi.
Bugungi AI’da ham promptlar aniq buyruq emas, balki yo‘nalish beruvchi chaqiriq. Masalan:
- “Use an unacceptable color.” → “Write a product description using the most exaggerated language possible.”
- “Give way to your worst impulse.” → “Describe a utopian city from the perspective of its most corrupt official.”
- “Remove ambiguities and convert to specifics.” → “Rewrite this mission statement in sixth-grade English.”
Ikkala holda ham maqsad bitta: kutilmagan yo‘l ochish.
Tape loop va transformerlar: tizimni nazorat qilma, sharoit yarat
Enoning falsafasi oddiy edi: “Sharoitni yarating, tizim o‘zi rivojlansin.”
U magnit lentalar yordamida turli uzunlikdagi looplar yaratardi. Masalan, biri 10,2 soniya, boshqasi 9,8 soniya davom etardi. Ular birga yangraganda sekin-asta bir-biridan chiqib ketar, hech qachon takrorlanmaydigan musiqiy tekstura hosil bo‘lardi.
Bu jarayon ikki tamoyilni tug‘dirgan:
- Tasodifiylik (controlled randomness) — lentalar oldindan aytib bo‘lmas tarzda siljiydi.
- Generativ murakkablik (generative complexity) — bir necha kichik loopdan cheksiz kombinatsiyalar hosil bo‘ladi.
Bugungi AI transformer modellarida ham shu: bitta prompt kiritiladi, keyingi ehtimoliy javob natijani o‘zgartirib boradi va jarayon jonli, “tirik” bo‘lib ketadi.
Prompt — san’at sifatida
Eno musiqachi emas, balki tizim dizayneri sifatida ham qaraladi. U kirish shartlarini o‘ylab topib, keyin tizimni erkin qo‘yib yuborardi. Bu hozirgi generativ AI falsafasi bilan aynan bir xil: prompt beriladi, tizim esa variantlar oqimini yaratadi.
Shu sababdan bugun “prompt engineering” degan yangi savodxonlik tug‘ildi. Yaxshi prompt — aniq buyruq emas, balki qiziqarli cheklov.
Enoning o‘zi aytganidek:
- “Not clarity, but constraint.”
- “Not specificity, but structure.”
- “Not truth, but tension.”
Ya’ni yaxshi prompt natijani boshqarmaydi, balki o‘zgartirishga turtki beradi.
Tarixiy uzluksizlik
Insoniyat tarixida ijodiy jarayonni yo‘naltirish uchun turli vositalar bo‘lgan.
| Davr | Vosita | Funksiya |
|---|---|---|
| Qadimgi | Marosim va trans | Ongni o‘zgartirish, ramzlarni qayta birlashtirish |
| Analog | Oblique Strategies kartalari | Strukturalangan ijodga tasodif qo‘shish |
| Raqamli | Prompt engineering (LLM) | Ehtimollik asosida ishlovchi modellarni yangi natija yaratishga yo‘naltirish |
Bu — bir-birini davom ettiruvchi jarayon. Ilgari san’atkorlar uchun kartalar “ilhomni chaqirish” vositasi bo‘lgan bo‘lsa, bugun startapchilar va ijodkorlar uchun prompt shunday rolni bajaryapti.
Xulosa: prompt — yangi ijodiy savodxonlik
Bugungi kunda AI endi “o‘yinchoq” emas, balki zaruratga aylanmoqda. Shunday davrda prompting — oddiy texnik ko‘nikma emas, balki ijodiy savodxonlik.
Brian Eno bizga shuni o‘rgatgan: eng katta yangiliklar mukammal rejadan emas, balki to‘g‘ri berilgan savol va noaniqlikka tayyorlikdan tug‘iladi.
Prompt — bu shunchaki buyruq emas.
U:
- tanlov,
- tavakkal,
- va kelajakka ochiq eshik.
Agar uni to‘g‘ri ishlatsak, bu nafaqat AI bilan ishlashni, balki insoniy ijodkorlikni saqlab qolishning yangi yo‘li hamdir.
