Nega ko‘pchilik startaplar muvaffaqiyatsizlikka uchraydi va bundan qanday qochish mumkin?

Startaplar innovatsiya, tavakkalchilik va cheksiz imkoniyatlar ramzi sifatida ko‘riladi. Biz har kuni “unicorn” – qiymati milliard dollardan oshgan kompaniyalar haqida eshitamiz. Ammo bu muvaffaqiyat hikoyalari ortida juda noxush haqiqat yashiringan – startaplarning katta qismi omon qolmaydi.

CB Insights ma’lumotlariga ko‘ra, startaplarning 90 foizi muvaffaqiyatsizlikka uchraydi, deyarli 70 foizi esa birinchi besh yillik ichida yopiladi. Har bir Airbnb yoki Tesla ortida bir paytlar dunyoni o‘zgartirishga va’da bergan, ammo barbod bo‘lgan yuzlab startaplar bor.

Xo‘sh, nega ko‘plab startaplar qulaydi? Tadbirkorlar qanday qilib bunday xatolardan qochishi mumkin? Bu savollarga javob topish uchun haqiqiy muvaffaqiyatsizlik holatlariga nazar tashlaymiz, xatolarni tahlil qilamiz va ulardan saboqlar o‘rganamiz.

Muvaffaqiyat illyuziyasi

Ko‘plab muvaffaqiyatsiz startaplar kichik g‘oyalar emas edi. Ular katta investitsiyalar va ommaviy e’tiborga ega bo‘lgan loyihalar bo‘lishiga qaramay baribir omon qololmagan.

1. WeWork – $47 milliardlik inqiroz

Startaplar orasida WeWork kabi shov-shuvli muvaffaqiyatsizliklar kam uchraydi. 2010-yilda Adam Nyuman tomonidan asos solingan WeWork ofis maydonlarini ijaraga berishda inqilob qilishni maqsad qilgan edi. Kompaniya jadal kengayib, dunyoning yirik shaharlarida premium ofis maydonlarini ijaraga ola boshladi.

2019-yilga kelib, WeWork’ning bahosi $47 milliardga yetdi, asosiy investorlardan biri esa SoftBank edi. Ammo kompaniya fond bozoriga chiqqach, moliyaviy ahvoli fosh bo‘ldi. Inqirozga yuz tutgan kompaniya na foydali bo‘lish rejasiga, na barqaror rivojlanish yo‘liga ega edi – u faqat asoschining chegarasiz sarf-xarajatlari bilan ushlab turilardi.

IPO muvaffaqiyatsizlikka uchradi, investorlar mablag‘ini olib chiqib ketdi va Nyuman iste’foga chiqishga majbur bo‘ldi. Natijada, WeWork’ning qiymati $10 milliarddan pastga tushib, kompaniya bankrotlik yoqasiga keldi.

Saboq: O‘sish barqaror biznes modeli bo‘lmasa, hech narsaga arzimaydi. WeWork katta g‘oyaga ega edi, lekin moliyaviy intizom yetishmadi. Startaplar faqat kengayish emas, balki rentabellikka ham e’tibor qaratishi shart.

Shov-shuv har doim muvaffaqiyat keltirmaydi

2. Theranos – Tarixdagi eng yirik startap firibgarligi

Elizabet Xolms bir vaqtlar “ayol Stiv Jobs” sifatida ulug‘langan edi. Uning kompaniyasi, Theranos, atigi bir necha tomchi qon yordamida kasalliklarni aniqlay oladigan qurilma bilan sog‘liqni saqlash sohasida inqilob qilishni va’da qilgan.

G‘oya juda innovatsiondek ko‘rindi. Investorlar shoshilinch ravishda mablag‘ tikdi va Theranos $9 milliard qiymatga yetdi. Ammo bitta katta muammo bor edi – texnologiya ishlamasdi. Xolms va uning jamoasi tahlil natijalarini soxtalashtirdi, investorlar, regulyatorlar va hatto jamoatchilikni chalg‘itdi.

2018-yilda Theranos butunlay quladi, Xolms firibgarlikda ayblandi va 2022-yilda 11 yilga qamaldi.

Saboq: G‘oya va’dasi startap yaratish uchun yetarli emas – texnologiya va uni amalga oshirish ham muhim. Startaplar mablag‘ yig‘ish yoki media e’tiborini jalb qilish uchun hech qachon halollik va etikani qurbon qilmasligi kerak.

Bozor talabini e’tiborsiz qoldirish

3. Quibi – Hech kim xohlamagan g‘oyaga $1.75 milliard sarflandi

Quibi qisqa formatdagi videolar uchun mo‘ljallangan striming xizmati bo‘lib, mobil foydalanuvchilarga qaratilgan edi. U Gollivud rejissyorlari, mashhur yulduzlar va $1.75 milliard investitsiya bilan yo‘lga qo‘yildi. Ammo, 2020-yilda ishga tushirilganidan atigi olti oy o‘tib, Quibi yopildi.

Sabab? Odamlar bunga ehtiyoj sezmagan. Tomoshabinlar allaqachon YouTube, TikTok va Instagram’dan foydalanishar va Quibi kontenti ularni boshqa platformalardan voz kechishga majbur qiladigan darajada jozibali emas edi.

Saboq: Hech qanday katta mablag‘ yoki mashhurlar ta’siri mahsulot bozorga mosligini belgilab bera olmaydi. Ishga tushirishdan oldin, asoschilar o‘zlariga savol berishi kerak: Mening mahsulotim haqiqiy muammoni hal qiladimi? Odamlar bunga haqiqatan ham pul to‘lashga tayyormi?

Yomon yetakchilik

4. Juicero – Hech narsa qilmaydigan $400 lik sharbat chiqargich

Juicero – Silikon vodiysi tomonidan qo‘llab-quvvatlangan startap bo‘lib, yuqori texnologiyali sharbat chiqargich yaratish uchun $120 million mablag‘ to‘plagan edi. Ammo muammo bor edi. Foydalanuvchilar shunchaki sharbat paketlarini qo‘llari bilan siqib, qimmat uskuna ishlatmasdan ham natijaga erishish mumkinligini tushunib yetdi.

Kompaniya startap dunyosida kulgili misolga aylandi va 2017-yilga kelib yopildi. Investorlar millionlab dollar yo‘qotdi va Juicero haddan tashqari murakkablashtirilgan oddiy g‘oyaning ogohlantiruvchi hikoyasiga aylandi.

Saboq: Mahsulot yuqori texnologiyali bo‘lgani uchungina u foydali bo‘lmaydi. Asoschilar mahsuloti haqiqatan ham odamlar hayotini yaxshilashiga ishonch hosil qilishi kerak, shunchaki “zamonaviy ixtiro” bo‘lishi yetarli emas.

Xatolaridan qanday qochish mumkin

1. Qurishdan oldin tasdiqlang – Ko‘plab startaplar o‘z g‘oyalarini yetarlicha erta sinab ko‘rmagani uchun muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. Kengaytirishdan oldin asoschilar o‘ziga savol berishi kerak: Odamlar buni haqiqatan ham xohlaydimi, buning uchun pul to‘laydimi?
2. Barqaror o‘sishga e’tibor qarating – Moliya jalb qilish startapning tez o‘sishiga yordam berishi mumkin, ammo aniq rejasiz pulni isrof qilish halokatga olib keladi.
3. Asoschilar muhim rol o‘ynaydi – Ko‘plab startap muvaffaqiyatsizliklari yomon yetakchilik, ortiqcha xarajatlar yoki haqiqatga mos kelmaydigan va’dalar sabab yuz beradi. Investorlar va jamoalar intizomli, moslashuvchan rahbarlarni tanlashi kerak.
4. Bozor o‘zgarishlariga moslashing – Agar mahsulot yo xizmatingiz ishlamayotgan bo‘lsa, tezda yo‘nalish o‘zgartiring. Yomon g‘oyaga haddan tashqari uzoq yopishib olish startaplar uchun halokatli bo‘lishi mumkin.
5. Imkoniyatingizni halol baholang – Shov-shuv millionlab mablag‘ jalb qilishi mumkin, ammo yomon mahsulot kompaniyani yo‘q qiladi. Media e’tiboriga emas, haqiqiy innovatsiyaga e’tibor qarating.

Xulosa: Startap o‘yinida omon qolish

Startaplar katta tavakkal va mukofotga ega tashabbusdir. Keyingi unicornni yaratish orzusi hayajonli, lekin haqiqat shuni ko‘rsatadiki, aksariyat startaplar muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. Yomon boshqaruv, bozor ehtiyojiga mos kelmaslik yoki etikaga zid yo‘llarni tanlash – muvaffaqiyat sari yo‘l to‘siqlarga to‘la.

Ammo muvaffaqiyatsizlik muqarrar emas. Eng muvaffaqiyatli asoschilar o‘tgan xatolardan saboq oladi, haqiqiy qiymatga e’tibor qaratadi va tez moslashadi.

Oxir-oqibat, milliard dollarlik kompaniya bilan unutilgan startap o‘rtasidagi farq shunchaki ajoyib g‘oya emas, balki uni oqilona amalga oshirish qobiliyatidir.

Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva