AI va ish kelajagi haqidagi bahslar endi nazariy muhokamalar emas. 2030-yilga tomon ildam qadam tashlar ekanmiz, dunyo bo‘ylab kompaniyalar aniq yo‘nalishlarni tanlamoqda: vazifalarni to‘liq avtomatlashtirish yoki insonning noyob fazilatlarini sun’iy intellekt imkoniyatlari bilan birlashtirish orqali ish jarayonini qaytadan loyihalash. Bu esa faqat ish o‘rinlarining yo‘qolishi yoki yaratilishi bilan bog‘liq emas – balki ishning mohiyati, uni kim va qanday bajarishi haqida tub o‘zgarishlarni anglatadi.
O‘zgarayotgan muvozanat
Bugun ish joylaridagi vazifalarning qariyb yarmi (47%) hanuzgacha insonlar tomonidan mustaqil bajariladi. Biroq bu raqam tez sur’atda kamaymoqda. 2030-yilga kelib, ish beruvchilar faqat inson ishtirokiga asoslangan vazifalar atigi uchdan bir qismini tashkil etishini kutmoqda. Qolgan barcha ishlar esa to‘liq avtomatlashtiriladi yoki mashinalar bilan hamkorlikda bajariladi.
Bu o‘zgarishni ikki yo‘nalishdagi kuchlar harakatga keltirmoqda: avtomatlashtirish va augmentatsiya (ya’ni mashinalar bilan inson imkoniyatlarini kengaytirish). Ularning farqi kichik tuyulishi mumkin — ammo juda muhim.
Avtomatlashtirish
Avtomatlashtirish inson tomonidan bajariladigan vazifalarni to‘liq texnologiyaga topshirishni anglatadi. Bu – hujjat yuritish, ma’lumotlarni qayta ishlash, logistika, to‘lovlar boshqaruvi kabi vazifalarni mashinalar zimmasiga yuklashdir. Moliya, telekommunikatsiya, energetika kabi sohalarda bu jarayon allaqachon boshlangan va jadallik bilan davom etmoqda.
Muhimi, avtomatlashtirish barcha ish o‘rinlarini emas, aynan takroriy va mexanik vazifalarni yo‘q qiladi. Bu esa ayni vaqtdagi yangi rollar, yangi ko‘nikmalar va yangi imkoniyatlar uchun yo‘l ochadi.
Augmentatsiya: Inson va AI birgalikda ishlaganida
Bu — kelajak uchun yanada ijobiy ssenariy, va tobora ko‘proq ish beruvchilar aynan shu yo‘nalishga pul tikmoqda. Augmentatsiya— bu AI’dan inson imkoniyatlarini kengaytirish uchun foydalanish, ularni almashtirish emas. Masalan, hamshira bemor ma’lumotlaridagi tendensiyalarni aniqlash uchun AI’dan foydalanadi, o‘qituvchi har bir o‘quvchiga mos ta’lim berish uchun sun’iy intellektdan foydalanadi, logistika menejeri esa yetkazib berish yo‘nalishlarini inson miyasi hech qachon bajara olmaydigan tezlikda optimallashtiradi.
Sog‘liqni saqlash, qishloq xo‘jaligi, ta’lim va davlat boshqaruvi kabi ko‘plab sohalarda ish beruvchilar augmentatsiyani avtomatlashtirishdan afzal ko‘rmoqda. Sababi, bu ish o‘rinlarini saqlab qolish bilan birga, ularni yaxshilaydi ham. Vazifalar samaraliroq bajariladi, qarorlar asosliroq bo‘ladi va xodimlar mahsuldorroq ishlaydi — ayniqsa ular bu texnologiyalar bilan ishlashga o‘rgatilgan bo‘lsa, ulardan qo‘rqishga emas.
Xo‘sh, kimlar xavfsiz
Kelajakdagi ish bozoridagi haqiqiy farq insonlar va mashinalar o‘rtasida emas — balki AI’dan foydalanishni biladiganlar va bilmaydiganlar o‘rtasida bo‘ladi. AI insonni to‘liq almashtirmaydi. Ammo AI’ni tushunadigan insonlar asta-sekin uni tushunmaydigan insonlarning o‘rnini egallaydi.
Kompaniyalar allaqachon yollash va o‘qitish ustuvorliklarini o‘zgartira boshlagan. Endi ular faqat AI vositalarini yaratadigan texnik mutaxassislarni emas, balki kundalik vazifalarda AI’dan samarali foydalana oladigan xodimlarni ham ishga olishmoqda — bu savdo, kontent yaratish, menejment yoki mijozlarga xizmat ko‘rsatish sohalarida bo‘lishi mumkin.
Bu esa shuni anglatadiki, AI bilan hamkorlik qila oladigan, uning cheklovlarini tushunadigan va undan ijodiy foydalanadigan ishchilar mehnat bozorida jiddiy ustunlikka ega bo‘ladi. Aksincha, mashinalar osonlikcha bajara oladigan ko‘nikmalarga asoslangan ishlar — masalan, ma’lumot kiritish, oddiy hisob-kitoblar yoki odatiy ma’muriy ishlar — yo‘qolish xavfi ostida bo‘ladi.
Insonni almashtirmaydigan, balki uni qo‘llab-quvvatlaydigan AI yaratish
Ko‘pchilik uchun “robot o‘rnini egallashi” qo‘rquvi haqiqat bo‘lib qolayotgan bir paytda, ayrim tadqiqotchilar biz muhim burilish nuqtasida turganimizni ta’kidlashmoqda. Ayniqsa generativ AI kabi ilg‘or tizimlar mutaxassis bo‘lmagan insonlarga ham murakkab vazifalarni aqlli vositalar yordamida bajarish imkonini berib, bilimlarni demokratlashtirishi mumkin. Bu inqilobiy o‘zgarish bo‘lishi mumkin — faqat texnologiya insonlarni yo‘q qilish emas, balki ularni quvvatlash uchun yaratilgan bo‘lsa.
Agar kompaniyalar qisqa muddatli xarajatlarni qisqartirishni ustuvor deb bilib, AI’ni faqat inson mehnatini almashtirish vositasi sifatida ishlatsa, natijada tengsizlik kuchayadi, ommaviy ishsizlik yuzaga keladi va ijtimoiy norozilik kuchayadi. Ammo e’tibor inson va mashina hamkorligiga qaratilsa, kelajakda ko‘proq insonlar yuqori sifatli vositalardan foydalanish, mazmunli ish topish va umrbod o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘lishadi.
Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva
Fikr bildirish