Har bir startap uchun “Bundan keyin nima bo‘ladi?” deb so‘rash vaqti keladi.
Startap dunyosida muvaffaqiyat nafaqat innovatsion mahsulot yaratish yoki mijozlarni jalb qilish bilan o‘lchanadi, balki o‘z vaqtida va oqilona chiqish qarorini qabul qilish ham shu qadar muhimdir. Bu taslim bo‘lish emas. Aksincha, chiqish strategiyasi — bu ta’sischilar va investorlar tomonidan yillar davomida yaratilgan qadriyatni haqiqiy daromadga aylantirish yo‘lidagi puxta rejadir.
Kattaroq kompaniyaga sotish, fond bozorida ro‘yxatdan o‘tkazish yoki shunchaki boshqalarga topshirish bo‘ladimi, chiqish strategiyalari har qanday startapning uzoq muddatli yo‘nalishining muhim qismidir.
Chiqish strategiyasi nima?
Chiqish strategiyasi – startap asoschilari va dastlabki investorlarga o‘z aksiyalarini qisman yoki to‘liq sotish imkonini beruvchi puxta rejalashtirilgan yondashuvdir. Asoschilаr uchun bu boshqaruvni boshqalarga topshirishni anglatishi mumkin. Investorlar uchun esa bu ularning foyda ko‘rish usuli hisoblanadi – odatda dastlabki sarmoyadan ko‘p yillar o‘tgach.
Chiqish har doim ham biznesning to‘xtashi degani emas. U yangi egalik ostida yoki ochiq aksiyadorlik jamiyati sifatida faoliyatini davom ettirishi mumkin. Biroq, bu bir davrning yakunini va umid qilamizki, moliyaviy jihatdan samarali bo‘lgan yangi bosqichning boshlanishini bildiradi.
Chiqish strategiyalari turlari
- IPO (dastlabki ommaviy taklif)
IPO – bu xususiy startapning o‘z aksiyalarini fond birjasi orqali birinchi marta ommaga taklif qilishidir. Bu kompaniyadan chiqishning eng nufuzli va yuqori darajadagi usullaridan biri bo‘lib, kompaniyaga yirik kapitalga kirish va dastlabki investorlarga naqd pul olish imkonini beradi.
Airbnb bunga yorqin misol bo‘la oladi. Ko‘p yillik venchur kapitalni moliyalashtirish va tez global o‘sishdan so‘ng, u 2020-yilda 100 milliard dollardan ortiq baholanib, fond bozoriga chiqdi. IPO o‘z homiylari va ta’sischilariga sezilarli likvidlik berdi va kompaniyani ochiq bozorning hushyor nigohi ostiga qo‘ydi.
Biroq, IPOlar og‘ir tartibga solish majburiyatlari, yuqori xarajatlar va jamoatchilik nazorati bilan birga keladi. Shu sababli, faqat kichik bir guruh startaplar – odatda sezilarli miqyos va brend taniqligiga ega bo‘lganlarigina – bu yo‘lni tanlaydilar.
- Xarid qilish (M&A)
Katta kompaniyaga qo‘shib olish – startap olamidan chiqishning eng keng tarqalgan yo‘li. Bu ko‘pincha fond bozoriga chiqishdan ko‘ra tezroq va kamroq riskli, ayniqsa qimmatli texnologiyalar yoki iste’dodlarni olib keladigan startaplar uchun.
2012-yilda Facebook tomonidan Instagramning 1 milliard dollarga sotib olinishi yorqin misoldir. O‘sha paytda Instagram kichik jamoa edi, ammo foydalanuvchilarning keskin o‘sishi va mobil aloqa strategiyasi uni Facebook kelajagi uchun kuchli aktivga aylantirdi.
Qo‘shib olishlar startapning asl maqsadini qo‘llab-quvvatlash va uning infratuzilmasini ta’minlashni davom ettirishi mumkin, ayni paytda investorlar va xodimlar uchun daromadli imkoniyat yaratadi.
- Birlashish
Ikki startap yoki kompaniya kuchlarini birlashtirsa, bu birlashish deb ataladi. Bu ko‘pincha ikkala tomon ham alohida-alohida emas, balki birgalikda – umumiy resurslar, mijozlar bazasi yoki texnologiyalar orqali ko‘proq narsaga erishish mumkinligiga ishonganida sodir bo‘ladi.
AQShning ikkita yirik oziq-ovqat yetkazib beruvchi kompaniyalari Grubhub va Seamless 2013-yilda tobora gavjumlashib borayotgan bozorda yaxshiroq raqobatlashish uchun birlashdilar. Operatsiyalarni birlashtirish orqali ular bozorda o‘z mavqelarini mustahkamladilar va xarajatlarni tartibga soldilar.
- Ikkilamchi sotish
Ikkilamchi sotuvda dastlabki investorlar yoki xodimlar o‘z aksiyalarini boshqa xususiy investor yoki investitsiya firmasiga sotadilar, bunda kompaniya birjaga chiqishi yoki sotib olinishi shart emas. Bu qisman likvidlikni ta’minlaydi – ko‘pincha o‘sishda davom etayotgan, ammo IPOga hali tayyor bo‘lmagan kech bosqichdagi startaplarda.
Yaqinda OpenAI investorlari va xodimlari ushbu turdagi chiqishdan foyda ko‘rdilar, chunki kompaniya 80 milliard dollardan ortiq qiymatga ega bo‘lgan ikkilamchi aksiyalarni sotishni tashkil etdi, bu esa dastlabki homiylarga daromad keltirdi va kompaniya xususiy bo‘lib qoldi.
- Qaytarib olish
Ba’zida kompaniyaning o‘zi yoki uning ta’sischilari dastlabki investorlardan aksiyalarni qayta sotib olishadi. Bu ta’sischilarga ko‘proq nazoratni qaytarib olish va tashqi xaridorlarni jalb qilmasdan investorlarga likvidlikni berish imkonini beradi.
Bu usul ko‘proq mustaqil qolishni yoki tashqi chiqishlarni qulayroq sharoitlargacha kechiktirishni afzal ko‘radigan ta’sischi boshchiligidagi startaplarda keng tarqalgan.
- Tugatish
Agar startap muvaffaqiyatsizlikka uchrasa yoki kapital tugab qolsa, tugatish so‘nggi qadam hisoblanadi. Kompaniya o‘z aktivlarini sotadi va qolganini kreditorlar va manfaatdor tomonlarga tarqatadi. Bu istalgan natija bo‘lmasa-da, baribir yopilish olib keladigan rasmiy chiqishdir.
Ushbu turdagi chiqish yo‘llari bizga har qanday startap yo‘li shon-shuhrat bilan tugamasligini va nima uchun risklarni boshqarish investorlar uchun ham, ta’sischilar uchun ham juda muhimligini eslatib turadi.
Ta’sischilar qachon chiqish haqida o‘ylashni boshlashlari kerak?
Ko‘pchilik ta’sischilar chiqish haqida faqat imkoniyat tug‘ilgandagina o‘ylashadi. Ammo tajribali ta’sischilar va venchur kapitalistlar kompaniyadan chiqishni rejalashtirish erta boshlanishi kerakligini bilishadi. Buning sababi:
- Sarmoyadorlar ko‘pincha sarmoya kiritishdan oldin bu haqda so‘rashadi – ular qanday daromad olishlarini bilishni xohlashadi.
- U biznes modelingizni shakllantiradi – ba’zi ta’sischilar ko‘lam (IPO) uchun, boshqalari strategik qiymat (sotib olish) uchun quradi.
- Hozirgi huquqiy va moliyaviy qarorlaringiz keyinchalik qanchalik jozibador bo‘lishingizga ta’sir qiladi.
Startaplar mahsulotning bozorga mos kelishiga erishgandan so‘ng, ayniqsa A seriya yoki undan keyin ko‘tarilganda, chiqish strategiyalari haqida o‘ylashlari kerak. Bu sotishga shoshilishni emas, balki oldinda turgan yo‘l haqida strategik bo‘lishni anglatadi.
Xulosa
Chiqish strategiyasi — bu orzularingizdan voz kechish emas, balki ularni haqiqatga aylantirishdagi oxirgi qadamdir. Unicorn’ga aylanishni ko‘zlagan ta’sischi bo‘lasizmi, yoki navbatdagi katta daromadni kutayotgan sarmoyador — baribir chiqishni rejalashtirish kompaniyaning o‘zini boshlashdek muhim.
Chunki startaplarda qanday yakunlash — qanday boshlashdan ko‘ra ko‘proq ta’sir qiladi.
Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva
Fikr bildirish