Amrita Nain, Jie Ying va Jozef Arturning “Venchur kapitalining o‘sishi va IPO sifati” (2025) tadqiqoti asosida
Yaqinda o‘tkazilgan ilmiy tadqiqot an’anaviy qarashlarni ostin-ustun qilib yubordi: venchur kapitalining (VC) ko‘payishi har doim ham yaxshiroq investitsiya imkoniyatlarini anglatmas ekan – ayniqsa, ommaviy bozor uchun. Amrita Nain, Jie Ying va Jozef Arturning 2025-yil iyunda e’lon qilingan tadqiqotiga ko‘ra, venchur kapitalning o‘sishi IPO orqali ochiq bozorga chiqayotgan kompaniyalarning sifatini sekin-asta pasaytirmoqda.
Tadqiqotchilar puxta moliyaviy tahlil va “shift-share” usulidan foydalangan holda – ya’ni VC (venchur kapital) hajmining milliy darajadagi o‘zgarishi mahalliy bozorlarga qanday ta’sir qilishini o‘rgangan holda – quyidagi muhim xulosalarga kelishdi: venchur kapitalining ko‘pligi sifatli imkoniyatlar ko‘payishini emas, balki eng yaxshi kompaniyalarning uzoq vaqt davomida xususiy sektorda qolishini anglatadi.
Venchur sarmoyadorlar eng yaxshisini o‘zlariga olib qolishadi
Venchur kapitali mo‘l bo‘lgan davrda sarmoyadorlar tanlovda juda talabchan bo‘ladilar. Mablag‘lar, odatda, yuqori o‘sish salohiyatiga ega, kuchli jamoalar va katta bozor imkoniyatlariga ega startaplarga yo‘naltiriladi. Bunday kompaniyalar xususiy moliyaviy baholarda jozibador bo‘lib, IPOga shoshilmaydi. Natijada, birjaga chiqishga qaror qilgan firmalar orasida sifat jihatidan zaifroq bo‘lganlari ustunlik qiladi.
Bu sifat pastligi shunchaki nazariy emas. Tadqiqot quyidagi real oqibatlarni aniqladi:
- Venchur kapital taklifi yuqori bo‘lgan davrda fond bozoriga chiqqan kompaniyalar IPOdan keyingi yillarda past operatsion foyda marjasini va sotuvlarning sust o‘sishini ko‘rsatdi.
- Ularning muvaffaqiyatsizlikka uchrash ehtimoli ham yuqoriroq edi. Bu davrlarda IPO o‘tkazgan firmalarning ikki yoki uch yil ichida listingdan chiqib ketish ehtimoli ko‘proq edi – ular sotib olingani uchun emas, balki faoliyatini davom ettira olmagani uchun.
- Bu IPOlarga mablag‘ yo‘naltirgan investorlar aksiyalarning yomonroq ko‘rsatkichlarini ko‘rdilar, o‘rtacha daromad birinchi yilda etalon ko‘rsatkichlardan deyarli 10 foizga orqada qoldi.
Barcha kompaniyalar bir xil ta’sirlanmaydi
Zarar bir tekis taqsimlanmagan. IPO sifatining pasayishi, ayniqsa, axborot nomutanosibligi yuqori bo‘lgan firmalarda – yuqori texnologiyalar yoki biotexnologiyalar kabi sohalardagi kompaniyalarda yoki NASDAQ ro‘yxatiga kiritilgan, ommaviy investorlar xususiy investorlarga qaraganda kamroq ma’lumotga ega bo‘lgan firmalarda yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Bu sohalarda venchur sarmoyadorlar qaysi startaplar haqiqatan ham kuchli ekanligini aniqroq bilishadi va ko‘pincha bu g‘oliblarni iloji boricha uzoqroq vaqt xususiy maqomda saqlashni ma’qul ko‘rishadi.
Bu nima uchun muhim
Bir paytlar IPO — o‘sishga intilgan startaplar uchun tabiiy va muqarrar qadam edi. Ammo bugungi kunda xususiy moliyalashtirish hajmining oshishi (masalan, AQShda 2010-yildagi 32 milliard dollardan 2020-yilda 156 milliard dollarga yetgani) kompaniyalarga katta mablag‘larni birja ishtirokisiz ham jalb qilish imkonini berdi. Ular endi uzoqroq vaqt xususiy sektor doirasida qoladi va ommaviy bozor nazoratidan chetda rivojlanadi.
Bu esa chakana investorlar, ya’ni oddiy fuqarolar uchun katta muammo tug‘diradi. Ular yirik o‘sishning ilk bosqichlarida ishtirok eta olmaydi, balki eng yaxshi startaplar xususiy foyda keltirib bo‘lganidan keyingina birjaga chiqishini kutishga majbur bo‘ladi.
Ommaviy bozorlar uchun sekin-asta ogohlantirish
Ushbu tadqiqot venchur kapital sohasidagi shov-shuvli yangiliklar ko‘payib borayotgan bir paytda, nima uchun IPO sifati pasayayotgandek tuyulishi mumkinligini tushuntiradi. U, shuningdek, AQSH Qimmatli qog‘ozlar va birjalar komissiyasi (SEC) “akkreditatsiyadan o‘tgan investor” ta’rifini kengaytirishi yoki tartibga soluvchi organlar ko‘proq odamlarga boshlang‘ich bosqichdagi kompaniyalarga kirish imkoniyatini berish uchun harakat qilayotgani kabi siyosiy munozaralarga ham oydinlik kiritadi.
Achchiq haqiqat shundaki: venchur kapital oqimi qanchalik ortsa, oddiy investorlar muvaffaqiyatli startaplarning real daromadlaridan shunchalik uzoqlashadi. Bu kompaniyalar sekin va jimgina rivojlanadi, xususiy qo‘llarda foyda beradi, yoki sotib olinadi — jamoatchilik esa ularga kech va ko‘pincha ikkilamchi IPOlar orqali ulasha oladi, xolos.
Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva
Fikr bildirish