Startaplar haqida gap ketganda, ko‘z oldimizga odatda garajda yangi ixtiro ustida ishlayotgan g‘ayratli yoshlar keladi. Ammo ko‘plab inqilobiy g‘oyalar ortida kutilmagan manba – yirik korporatsiyalar moliyaviy ko‘magi turadi.
Korporativ venchur kapital (CVC) — bu yirik kompaniyalar tomonidan boshlang‘ich bosqichdagi yoki istiqbolli startaplarga yo‘naltirilgan sarmoya turi bo‘lib, faqat moliyaviy foyda emas, balki strategik ustunlikka erishish, bozor trendlarini erta aniqlash, texnologik innovatsiyalarni kuzatib borish va hamkorlik aloqalarini rivojlantirishni ko‘zlaydi. Bu jarayonni “innovatsiyani tashqaridan xarid qilish” deb atash mumkin. Masalan, Google, Intel yoki Samsung kabi gigantlar faqat o‘z innovatsiyalari bilan emas, balki boshqa ilg‘or startaplar bilan ham faol sarmoyaviy hamkorlik qiladi.
Korporativ venchur kapital (CVC) an’anaviy venchur kapitaldan nimasi bilan farq qiladi?
An’anaviy venchur kapital investorlarining asosiy maqsadi — moliyaviy foyda olish. CVC esa bu borada kengroq yondashadi: moliyaviy foyda bilan birga, strategik imkoniyatlar va sinergiya yaratuvchi hamkorliklar CVC uchun muhim hisoblanadi.
Masalan, Google Ventures (GV) sun’iy intellekt, tabiiy fanlar va kiberxavfsizlik sohalariga sarmoya kiritib, Google’ning uzoq muddatli strategik yo‘nalishlarini qo‘llab-quvvatlaydi. Intel Capital esa chip texnologiyalari bilan bog‘liq innovatsiyalarga sarmoya yo‘naltiradi. Salesforce Ventures esa keyinchalik Salesforce ekotizimiga integratsiya qilinishi mumkin bo‘lgan bulutli dasturiy ta’minot startaplarini qo‘llab-quvvatlaydi.
Nega korporatsiyalar bunga qiziqmoqda?
Tez o‘zgarayotgan sohalarda faqat ichki ilmiy-tadqiqot ishlari (R&D) yetarli bo‘lmasligi mumkin. Startaplar esa odatda tez harakat qiluvchi, moslashuvchan va yangi g‘oyalarga ochiq bo‘ladi. Ular bilan hamkorlik qilib, yirik kompaniyalar innovatsiyani bevosita kuzatish imkoniyatiga ega bo‘ladi — buni o‘zlari noldan yaratishga hojat qolmaydi.
Masalan, Samsung Next sun’iy intellekt, blokcheyn va sog‘liq texnologiyalari sohasidagi bir qancha startaplarni qo‘llab-quvvatlagan. Ko‘plab yo‘nalishlarga sarmoya kiritish orqali ular yangi trendlarni erta aniqlaydi va kelajakda muvaffaqiyatli kompaniyalarni sotib olish yoki ular bilan hamkorlik qilish imkoniyatini qo‘lga kiritadi.
Eski tizimli (legacy) kompaniyalar uchun bu hatto omon qolish masalasi hamdir. Telekom, avtomobilsozlik yoki energetika sohalaridagi kompaniyalar texnologiyaga asoslangan yangi startaplar tomonidan izdan chiqarilmoqda. CVC orqali ular yangiliklardan boxabar bo‘ladi, chaqqonlikni oshiradi va eskirish xavfiga qarshi o‘zini himoya qiladi.
Startaplar CVC orqali nima yutadi?
Startaplar uchun korporativ investorlar quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:
- Tarqatish kanallari — startap mahsulotlarini yirik kompaniya tarmog‘i orqali sotish imkoniyati
- Texnik va operatsion yordam — tajribali mutaxassislar va infratuzilmaga kirish
- Ishonch va nufuz — ayniqsa B2B bozorida startap obro‘si oshadi
- Sotib olinishi yoki qo‘shilishi (M&A) ehtimoli — kelajakda kompaniya butunlay xarid qilinishi mumkin
Shu bilan birga, xavf-xatarlar ham mavjud: strategik erkinlikning yo‘qolishi yoki bir investorning ustun ta’siri startapni qiyin vaziyatga solishi mumkin.
CVC amaliyotdagi misollar
Amazon — Alexa Fund
2015-yilda $100 million bilan boshlangan ushbu fond Amazon’ning ovozli texnologiyalardagi o‘sishini rag‘batlantiradi. U Ecobee (aqlli termostat) va Ring (aqlli eshik qo‘ng‘irog‘i) kabi kompaniyalarni qo‘llab-quvvatladi. Bu orqali Amazon o‘zining aqlli uy ekotizimini kengaytirdi.
BMW i Ventures
BMW’ning venchur bo‘limi butun dunyo bo‘ylab 50 dan ortiq startaplarga sarmoya kiritgan. Yo‘nalishlar orasida — akkumulyator texnologiyasi, elektromobil zaryadlash, avtonom haydash va aqlli logistika bor. Masalan, ular EV zaryadlash tarmog‘i yetakchisi ChargePoint va ishlab chiqarish uchun sun’iy intellekt platformasi Xometry’ga sarmoya kiritgan. 2021-yilda esa ular ombor robotlari uchun vizual dasturiy ta’minotini ishlab chiqayotgan Plus One Robotics’ni qo‘llab-quvvatladilar — bu texnologiya BMW’ning o‘z ta’minot zanjirini avtomatlashtirishga yordam berishi mumkin. Bu sarmoyalar nafaqat moliyaviy foyda uchun, balki BMW’ning harakatlanish kelajagini qayerda ko‘rayotganini ham ko‘rsatadi.
Toyota Ventures (ilgari Toyota AI Ventures nomi bilan tanilgan)
Toyota o‘zining venchur bo‘limini sun’iy intellekt, robototexnika va toza energiya kabi ilg‘or texnologiyalarga sarmoya kiritish uchun tashkil qilgan. Kompaniya elektr havo taksisi startapi Joby Aviation’ni qo‘llab-quvvatlagan — bu Toyota’ning kelajakdagi harakatlanish infratuzilmasiga bo‘lgan qiziqishini ko‘rsatadi. Yana bir investitsiya — Nuro, mustaqil yetkazib berish robotlarini ishlab chiqaruvchi kompaniya bo‘lib, bu texnologiyani Toyota o‘z logistikasi yoki “so‘nggi kilometr” yetkazib berish strategiyasiga integratsiya qilishi mumkin. Bundan tashqari, Toyota Ventures Spero Therapeutics — antibakterial qarshilikka qarshi kurashuvchi biotexnologik firmaga ham sarmoya kiritgan. Bu esa Toyota’ning sog‘liqni saqlash texnologiyalari va chidamlilikka bo‘lgan keng qamrovli qiziqishini ko‘rsatadi.
Intel Capital
Dunyo bo‘yicha eng faol CVC’lardan biri bo‘lgan Intel Capital 1990-yillardan beri 1,500 dan ortiq startapni moliyalashtirgan. U dastlab Red Hat, VMware va MongoDB kabi kompaniyalarga sarmoya kiritgan. So‘nggi yillarda esa sun’iy intellekt, kvant hisoblash va “edge computing” qurilmalarga e’tibor qaratmoqda. Diqqatga sazovor holatlardan biri — marketing uchun generativ AI platformasi bo‘lgan Jasper AI’ga bergan sarmoyasi. Bu turdagi kelishuvlar ko‘pincha strategik hamkorliklarni ham o‘z ichiga oladi — masalan, Intel qurilmalari uchun dasturiy ta’minotni optimallashtirish yoki yangi korporativ yechimlarni birgalikda ishlab chiqish.
GV (ilgari Google Ventures nomi bilan tanilgan)
Texnik jihatdan u an’anaviy CVC hisoblanmasa-da (GV mustaqilroq faoliyat yuritadi), baribir u Alphabet’ning strategik manfaatlariga xizmat qiladi. GV dastlabki bosqichlarda Slack, Uber va Lime kabi yirik startaplarga sarmoya kiritgan. Shuningdek, ishchilar samaradorligini oshiruvchi kiyiladigan ekzoskeletlar bilan shug‘ullanuvchi robototexnika startapi Verve Motionni ham qo‘llab-quvvatlagan. GV’ning sarmoyalari Google’ga yangi trendlarni erta aniqlash va kelajakda kirib borilishi mumkin bo‘lgan bozorlarda ichki bilimga ega bo‘lish imkonini beradi.
Salesforce Ventures
Salesforce Ventures’ning vazifasi aniq: Salesforce ekotizimiga qo‘shila oladigan yoki uni kuchaytiradigan kompaniyalarga sarmoya kiritish. Uning portfelida Zoom, DocuSign va Stripe kabi kompaniyalar bor — ularning barchasi Salesforce’ning mijozlar bilan ishlash tizimi (CRM) va korporativ xizmatlarini to‘ldiradi. Ushbu CVC, shuningdek, kelajakdagi sotib olish imkoniyatlarini ham tayyorlaydi — masalan, Salesforce Tableau kompaniyasiga avval sarmoya kiritgan, so‘ng uni $15,7 milliardga xarid qilgan.
CVC shunchaki modami?
Aslo unday emas. PitchBook ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda global CVC sarmoyalari $100 milliarddan oshdi — bu o‘n yil avvalgiga nisbatan o‘n barobar ko‘p. Sun’iy intellekt, barqarorlik va raqamli sog‘liqni saqlash sohalari katta o‘zgarishlarga sabab bo‘layotgan bir vaqtda, korporativ investorlar orqaga chekinishi ehtimoldan yiroq.
Hatto hukumatlar ham bu jarayonni qo‘llab-quvvatlamoqda. Yevropa va Osiyoda CVC’lar milliy innovatsiya strategiyalarining tobora muhim qismiga aylanmoqda — eski sanoat tarmoqlari bilan yangi texnologiyalar o‘rtasidagi bo‘shliqni to‘ldirishga yordam bermoqda.
Xulosa
Korporativ venchur kapital — bu yirik kompaniyalar uchun shunchaki eksperiment emas, balki kelajakni belgilovchi innovatsion strategiyadir. Har bir investitsiya muvaffaqiyatli bo‘lmasligi mumkin, ammo CVC orqali faoliyat yuritayotganlar bugun emas, balki ertangi kun uchun pozitsiyasini mustahkamlamoqda.
Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva
Fikr bildirish