Startap dunyosida venchur kapitalistlar ko‘pincha oddiy sarmoyador emas, balki mentor, maslahatchi, kadr tanlovchisi, ba’zan esa norasmiy hammuassis sifatida qaraladi. Silikon vodiysida “qiymat qo‘shuvchi” Vclar – ya’ni kompaniya qurish jarayonida asoschilarga faol yo‘l ko‘rsatuvchi investorlar – alohida e’tibor bilan baholanadi. Ammo PayPal hammuassisi va Facebook’ning ilk tashqi investorlaridan biri sifatida tanilgan libertarian milliarder Peter Thiel bu qarashlarga tanqidiy yondashadi.
Thiel’ning fikricha, buyuk kompaniyalar jamoaviy rahbarlik asosida emas, balki g‘oylarga ega bo‘lgan va ularga sodiq qolgan shaxslar tomonidan yaratiladi. Bu yondashuv bugun “Monarx modeli” nomi bilan tanilgan.
Ushbu modelga ko‘ra, ayrim asoschilar faqat to‘liq nazorat o‘z qo‘llarida bo‘lgandagina samarali ishlay oladi. Thiel o‘zini mentor yoki muammo hal qiluvchi sifatida ko‘rmaydi. U asoschining xarakterini o‘zgartirmoqchi emas, ularning g‘ayratini yumshatmoqchi emas, va tajribali boshqaruvchilarni ularning ustiga qo‘ymoqchi ham emas. U chekkada qolgan, yagona qarashga ega bo‘lgan “begona”larni moliyalashtirishni va keyin orqaga chekinishni afzal ko‘radi. Monarx esa — shubha ostiga olinmaydi, faqat qo‘llab-quvvatlanadi.
Bu aralashuvsiz yondashuv eng mashhur tarzda 2004-yilda amalda qo‘llanildi — o‘shanda Thiel Garvardni tashlab ketgan yosh Mark Zuckerbergga $500,000 sarmoya kiritgan edi. O‘shanda Zuckerberg atigi 20 yoshda, ijaradagi uydan startap yuritayotgan edi. Thiel uni tajribali bosh direktor bilan almashtirishni taklif qilmadi. Buning o‘rniga kengashda o‘rin oldi va Zuckerberg’ga yetakchilik qilishga ruxsat berdi. Boshqa kengash a’zolari Zuckerberg’ni uchrashuvlarga shippakda kelgani uchun tanqid qilganida, Thiel uni himoya qildi. U yaxshi bilardi: Zuckerberg puxta tajribaga ega bo‘lmasa-da, aniq mahsulot yaratishi va sindirilmas ishonchi bilan bu kamchiliklarni qoplay olishi mumkin edi.
Thiel’ning Zuckerberg’ni qo‘llab-quvvatlashi tasodifiy hol emas edi. Uning investitsiya tarixida an’anaviy boshqaruvga toqat qilmaydigan, o‘z yo‘lida qat’iy turadigan asoschilarga sarmoya kiritish holatlari ko‘p. Ilon Mask — PayPalning yana bir sobiq xodimi — aynan shu modelni aks ettiradi. Mask o‘zining talabchanligi va oldindan aytib bo‘lmaydigan harakatlari bilan mashhur, ammo shunga qaramay, Thiel’ning Founders Fund fondi uni qo‘llab-quvvatladi. Sababi, Maskning kosmos va transportni o‘zgartirishga bo‘lgan ambitsiyasi bu xavflarni oqlaydi deb hisoblashdi.
Monarx modeli ko‘plab venchur firmalarining uslubidan tubdan farq qiladi. Masalan, Kleiner Perkins yoki Andreessen Horowitz firmalari asoschilarga murabbiylik qiladi, strategiyani faol nazorat qiladi va boshqaruvchilarni joylashtiradi. Thiel esa bunday aralashuvlar eng iste’dodli asoschilarning muvaffaqiyatga olib chiqadigan “keskin qirralarni” yo‘qotadi, deb hisoblashadi.
G‘ayrioddiy, essentrik asoschilarga tayanish ba’zida halokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Ba’zi asoschilar o‘zini yetarlicha baholay olmaydi yoki investor mablag‘larini xayolot orqasidan quvib sarflab yuboradi. Masalan, Theranos kompaniyasining muvaffaqiyatsizligi — buni ogohlantiruvchi misol sifatida eslash mumkin. U yerda asoschi Elizabet Xolms kompaniyani qattiq nazoratda ushlab, investorlar va regulyatorlarni yolg‘on ma’lumotlar bilan chalg‘itgandi. Bu — asoschini haddan tashqari ulug‘lash qanday xavflarga olib kelishi mumkinligini ko‘rsatadi.
Ammo venchur kapital dunyosida foyda power law bo‘yicha taqsimlanadi — ya’ni eng katta daromadlar kam sonli o‘ta muvaffaqiyatli loyihalardan keladi. Shuning uchun “qiyin” asoschini qo‘llab-quvvatlashdagi xavf ko‘pincha navbatdagi Zuckerberg yoki Musk’ni qo‘llab-quvvatlash imkoniyati evaziga to‘lanadigan adolatli narx sifatida qaraladi. Bu olamda bir avlodda bir marta paydo bo‘ladigan iste’dodni qo‘ldan boy berish, noaniqliklarga chidashdan ham ancha qimmatga tushishi mumkin.
Thiel’ning “Monarx modeli” har bir asoschini o‘z holiga tashlab qo‘yish kerak, demaydi. Aksincha, u shuni ilgari suradiki, eng noyob va ta’sirchan asoschilar aynan to‘liq erkinlik mavjud bo‘lgan muhitda eng yaxshi natijaga erishadi. Venchur kapital olamida esa bunday noodatiy shaxslarni tanish va ularga sharoit yaratib berish — investorlar uchun eng muhim ko‘nikmalardan biridir.
Xulosa shuki, Monarx modeli – bu shaxsiy ambitsiyalar emas, u natija haqida. Startap olamidagi shavqatsiz raqobatda ba’zida asoschiga yordam berishning eng yaxshi yo‘Ii – unga to‘liq ishonch bildirishdir: hech qanday aralashuvsiz, shubhasiz va noodatiylikdan qo‘rqmasdan.
Tayyorladi: Navro‘zaxon Bo‘riyeva
Fikr bildirish